Ανάμεσα σε πολλά, μου είπε: «Αραγε τι έκανε ο Χριστός 20 χρόνια που απουσίαζε από τη γενική εικόνα; Μερικοί ισχυρίζονται ότι έκανε γιόγκα! Και ότι η Ανάσταση ήταν μπλόφα… Δεν πέθανε, απλώς με τη μέθοδο της νεκροφάνειας έριχνε τους σφυγμούς του»!
Και γιατί λέμε: «Θεός, Υιός και Αγιο Πνεύμα»; «Κάποια στιγμή ρώτησα τη μητέρα μου, επειδή μου έλεγε να προσέχω με τη μηχανή που καβαλάω. Και με συνόδευε με την ευχή “Η Παναγιά μαζί σου”. “Βρε μάνα”, της έλεγα, “αφού βάζεις και την Παναγιά, τότε είναι τέσσερις, όχι τρεις”» (γέλια).
Ο Μιχάλης Μαριόρας λόγω Μεγάλης Εβδομάδας, Γολγοθά, Σταύρωσης και Ανάστασης. Θεώρησα ότι είναι ο καταλληλότερος. Οπως και μερικές από τις ατάκες του: «Μέσα από τον θάνατο του Χριστού έχασε ο θάνατος. Εχουμε έρευνες, για παράδειγμα, που δείχνουν ότι οι ασθενείς οι οποίοι έχουν πίστη ανταποκρίνονται πιο γρήγορα στη θεραπεία. Εάν δεν υπήρχε Ανάσταση, θα ήταν μάταιη η πίστη μου. Ο θάνατος πατήθηκε, δεν καταργήθηκε». Και ακλόνητη η πεποίθησή του: «Κι όμως, υπάρχει έρωτας χωρίς σαρκική επαφή»! Φαντάζομαι η σύζυγός του, η Πολυξένη -Τζένη τη φωνάζει-, θα είναι από τις πιο ευτυχισμένες παντρεμένες γυναίκες της υφηλίου. Το εννοώ, δεν το ειρωνεύομαι.
Για τον Μαριόρα, 51 ετών, με δύο κοριτσάκια ηλικίας 7 και 10 ετών, που ασχολούνται με τον αθλητισμό, κυρίως με καλλιτεχνική κολύμβηση, το νόημα αυτών των άγιων ημερών συμπυκνώνεται σε μία λέξη: «χαρμολύπη», χαρά και λύπη.
Σκηνή 1η: «Ο Θεός σαρκώθηκε»
ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΔΑΝΙΚΑΣ: Πώς θα μπορούσατε να συνοψίσετε τη χριστιανική θρησκεία;
ΜΙΧΑΛΗΣ ΜΑΡΙΟΡΑΣ: Βίωμα, ελπίδα και δύναμη. Αυτό είναι το τρίπολο μέσα στο οποίο κινείται ο χριστιανός.
Δ.Δ.: Τι εννοείτε με το βίωμα;
Μ.Μ.: Δεν είναι μια διανοητική επεξεργασία. Είναι αυτό που ζει, αυτό που αισθάνεται ο χριστιανός σε ολόκληρη την ύπαρξή του -σώμα, ψυχή, πνεύμα- διαρκώς.
Δ.Δ.: Τι αισθάνεται δηλαδή;
Μ.Μ.: Ρίγη συγκίνησης και ότι χάνεται μέσα σε κάτι πολύ ευρύτερο από αυτόν – στο οποίο όμως ανήκει κιόλας. Δεν σταματάει να υπάρχει μέσα σε αυτό, δεν χάνει την προσωπικότητά του, το πρόσωπό του. Εκεί ζει, αναπτύσσεται και λειτουργεί, το οποίο είναι ο Θεός.
Δ.Δ.: Το ίδιο δεν συμβαίνει και με έναν μουσουλμάνο;
Μ.Μ.: Αν το δεις επιδερμικά, μπορεί και να πεις ότι μοιάζουν. Είναι όμως διαφορετικές οντολογίες. Ο Αλλάχ στο Ισλάμ είναι αποκλειστικά υπερβατικός Θεός, που δεν συνδέεται άμεσα με τον άνθρωπο. Ο άνθρωπος οφείλει να ταξιδέψει προς τα εκεί, να φτάσει προς τον Θεό, αν τα καταφέρει. Στον χριστιανισμό είναι περίπου το αντίθετο. Ο Θεός σαρκώθηκε, έγινε άνθρωπος και κατέβηκε στον άνθρωπο. Θα λέγαμε ότι ακριβώς αυτή η σάρκωση, που ο Θεός γίνεται άνθρωπος -και έτσι σώζεται ο άνθρωπος με όλη του την ανθρωπινότητα- είναι ένα από τα βασικότερα χαρακτηριστικά, αν όχι το βασικότερο του χριστιανισμού. Ο Θεός στον χριστιανισμό δεν εμφανίζεται ως ένας αυτοκράτορας εξουσιαστής που θα κατακτήσει την οικουμένη. Ταπεινώνεται ένας άνθρωπος ο οποίος είναι ο Υιός του Θεού, ο Λόγος του Θεού, και έτσι καταφέρνει και συμπεριλαμβάνει όλη την ανθρωπότητα, ψυχή, σώμα και πνεύμα. Και έτσι θα σωθεί μετά ο άνθρωπος.
Δ.Δ.: Ιστορικά στοιχεία υπάρχουν για την ύπαρξη του Ιησού;
Μ.Μ.: Ιστορικά είναι αποδεδειγμένη η ύπαρξή του μέσα από κείμενα και άλλες μαρτυρίες.
Δ.Δ.: Τι έχει αποδειχθεί; Την εποχή εκείνη έγιναν κάποιες επαναστάσεις εναντίον των Ρωμαίων.
Μ.Μ.: Για τους χριστιανούς υπήρξε τότε και έζησε εκείνη την εποχή σε εκείνη την περιοχή. Κάποιος που δεν το δέχεται αυτό ως πίστη…
Σκηνή 2η: Τα του Καίσαρος τω Καίσαρι…
Δ.Δ.: Η παρουσία Του προκαλούσε προβλήματα στους Ρωμαίους. Ηταν θέμα ανεξαρτησίας του λαού Του, αυτό είναι μια πολιτική διάσταση. Εκ των πραγμάτων, ήταν μια πολιτική οντότητα. Ηταν Ιουδαίος ο Χριστός, να το πούμε αυτό.
Μ.Μ.: Βεβαίως. Απελευθέρωση όμως όχι από τη σκλαβιά την κοσμική. Οι μεγάλες θρησκείες έχουν ολοκληρωμένη πρόταση, διδασκαλία, λόγο και τοποθέτηση για όλα τα μεγάλα της ζωής. Το πώς ζει ο άνθρωπος προσωπικά, πώς ζει κοινωνικά, πώς ζει σε σχέση με την εξουσία την κρατική. Οταν σας λέω ότι είναι βίωμα, είναι ότι ο χριστιανός ζει τη ζωή του χριστιανικά. Οτιδήποτε στη ζωή του κινείται εντός του χριστιανικού πλαισίου. Και το πώς θα φερθεί απέναντι στην εξουσία την κρατική. Τι λέει ο Ιησούς; «Θα αποδώσετε στον Καίσαρα αυτά που είπε για τον Καίσαρα και στον Θεό αυτά που είναι για τον Θεό». Ο χριστιανός υπάρχει μέσα στο κράτος, δεν είναι ανεξάρτητος. Και λειτουργεί με βάση τους νόμους, τις εντολές της κρατικής εξουσίας. Κοινωνικά, για παράδειγμα, φροντίζει τον συνάνθρωπο. «Αγάπα τον πλησίον σου». Ποιος είναι ο πλησίον; Δεν σου προσδιορίζει. Ανεξάρτητα.
Δ.Δ.: Αυτό είναι θέμα αλληλεγγύης. Είναι κι αυτό μια πολιτική διάσταση. Ο μαρξισμός δεν είναι η άλλη όψη του χριστιανισμού κατά μία έννοια; Ο μαρξισμός μιλούσε για επίγειο παράδεισο, ο χριστιανισμός μιλάει για τον επουράνιο. Το «οι έσχατοι έσονται πρώτοι», ρήση των Ευαγγελιστών, είναι το κεντρικό σημείο του μαρξισμού.
Μ.Μ.: Μπορεί να ακούγεται το ίδιο. Αλλά όχι μέσω κοσμικής ή στρατιωτικής επανάστασης. Αυτό στον χριστιανισμό έρχεται εσχατολογικά, στο επέκεινα. Κι αυτό ακριβώς είναι που γιορτάζουμε τώρα το Πάσχα. Το «Χριστός ανέστη, θανάτω θάνατον πατήσας». Σου λέει ότι μέσα από τον θάνατο του Χριστού έχασε ο θάνατος. Σου λέει ότι η ζωή σου μπορεί να μην είναι τέλεια, όμως με τον θάνατο δεν τελειώνει. Σου μιλάει για τον Παράδεισο και για το ότι η ζωή συνεχίζεται. Αλλωστε δεν θα είχαμε χριστιανισμό εάν δεν είχαμε Ανάσταση. Εάν δεν είχε γίνει η Ανάσταση του Χριστού, δεν θα είχε νόημα και η πίστη η χριστιανική. Εκεί είναι το διαφοροποιό στοιχείο. Στο Ισλάμ, για παράδειγμα, δεν έχεις Ανάσταση. Στον χριστιανισμό αυτό είναι κρίσιμο στοιχείο. Και μπορεί να μοιάζει με μια πολιτική έκφραση, όμως εδώ έρχεται μέσα από την πίστη σου και γίνεται η ζωή σου έτσι. Ανεξάρτητα από πολιτικό ή θρησκευτικό ηγέτη. Και εκεί έχει ένα τεράστιο ενδιαφέρον το πώς τα συζητάς όλα αυτά σε σχέση με τη σημερινή εποχή. Εάν είσαι θερμός χριστιανός, δεν έχει νόημα η συζήτηση, έτσι είναι. Τι γίνεται με όλους τους υπόλοιπους; […] Ο χριστιανισμός σου μιλάει για μια ζωή η οποία είναι ιερή. Ζεις τη ζωή σου και αντιμετωπίζεις και τον κόσμο με ιερότητα. Φεύγεις από αυτή την επιδερμίδα. Επαναλαμβάνω ότι ο χριστιανός που ζει τη ζωή του χριστιανικά είναι μια κατηγορία. Συζητάμε για τους υπόλοιπους που ίσως δεν βρίσκουν μια άμεση απήχηση για το Πάσχα. Εκεί λοιπόν έρχεται αυτή η πρόταση η χριστιανική, που σου λέει να δεις κάτι μεγαλύτερο από εσένα και να χαθείς μέσα σε αυτό, έχοντας ελπίδα, έχοντας τρόπο και ήθος και νόημα στο να ζεις τη ζωή σου όχι ως επιδερμίδα, αλλά μέσα από διαδικασία.
Δ.Δ.: Και το σύμβολο του Σταυρού;
Μ.Μ.: Ο Σταυρός που καταλήγει στην Ανάσταση είναι μια διαδικασία. Η ζωή έχει και πόνο. Εχουμε έρευνες, για παράδειγμα, που δείχνουν ότι οι ασθενείς οι οποίοι έχουν πίστη ανταποκρίνονται πιο γρήγορα στη θεραπεία. Κινητοποιούνται μέσα τους δυνάμεις εσωτερικές, που τους βοηθούν. Ή το πώς διαχειρίζεται ένας καταληκτικός ασθενής χριστιανός τον πόνο σε σχέση με έναν άλλον ο οποίος δεν έχει αυτό το εφόδιο. Αρα λοιπόν το να ζήσεις την Ανάσταση με 48 ημέρες νηστεία, για να προετοιμαστείς για όλο αυτό, για εμένα δεν είναι στέρηση· είναι προσφορά, θυσία και συντονισμός. Βοηθάω να συντονιστεί ο εαυτός μου, το σώμα μου, το πνεύμα μου, το είναι μου, με το γεγονός που έρχεται. Δηλαδή την Ανάσταση, η οποία θα περάσει μέσα από τη Σταύρωση. Δεν χάνω κάτι, δεν είναι ότι θα ήθελα να φάω αυτό ή εκείνο και δεν το τρώω γιατί μου το απαγορεύουν και θα τιμωρηθώ. Εγώ κάνω ένα δώρο ουσιαστικά στον εαυτό μου προσφέροντας μια μικρή θυσία την περίοδο της νηστείας για να ετοιμαστώ και να συντονιστώ με όλο αυτό. Αυτό με διαφοροποιεί. Δεν κάνω διατροφή γενικά. Αν και η μεσογειακή διατροφή με τη διατροφή ενός ορθόδοξου χριστιανού είναι πάρα πολύ κοντά -πολύ λίγο κρέας, λαχανικά, φρούτα, όσπρια- και έχει αντίστοιχα ωφελήματα. Ολο αυτό είναι ένα μέσο άσκησης για να συντονιστείς με κάτι μεγαλύτερο. Ο στόχος σου είναι στο τέλος της Μεγάλης Εβδομάδας να συμμετάσχεις στο «Χριστός Ανέστη». Ετσι βιώνει ο χριστιανός όλη αυτή την περίοδο, αλλά όχι επιδερμικά. Γιατί πολλές φορές και οι χριστιανοί πέφτουν σε αυτή την παγίδα της επιδερμίδας ή της τυπολατρίας. Νηστεύω για να νηστέψω, συμμετέχω για να συμμετάσχω και δεν συγκλονίζομαι μέσα μου.
Δ.Δ.: Υπάρχει πάρα πολλή υποκρισία. Ανθρωποι που πηγαίνουν στην εκκλησία, κάνουν τον σταυρό τους και μέσα τους είναι απατεώνες. Ο Χριστός ήταν με τους φτωχούς, δεν ήταν με τους πλούσιους, ναι ή όχι;
Μ.Μ.: Βεβαίως, «και αλίμονο σε σας, Φαρισαίοι υποκριτές!».
Δ.Δ.: Εχεις την εικόνα του Χριστού από τη μια μεριά και την εικόνα του μητροπολίτη από την άλλη και λες: «Είναι δυνατόν αυτός να είναι εκπρόσωπος του Θεού;». Αυτός είναι υποκριτής, εγώ έτσι λέω.
Μ.Μ.: Μόνο με το ρούχο είναι όλοι υποκριτές;… Προσωπικά, δεν μένω στο τι φοράει, με νοιάζει τι λέει και τι κάνει.
Δ.Δ.: Μα, εξουσία δεν ασκεί κι αυτός; Είπατε πριν ότι ο Χριστός δεν είναι εξουσία και τώρα αυτοί είναι εξουσία.
Μ.Μ.: Μα, ο Χριστός όταν ξεκινάει να διδάσκει είναι υπό διωγμό. Και για πολλούς αιώνες είναι υπό διωγμό ο χριστιανισμός. Αυτό άλλαξε.
Σκηνή 3η: «Η Εκκλησία δεν αλλοτριώνεται»
Δ.Δ.: Τι σχέση έχει ο χριστιανισμός με την εξουσία;
Μ.Μ.: Προσέξτε, μιλάτε για κοσμική εξουσία τώρα. Η κοσμική εξουσία έχει να κάνει με ανθρώπους. Αυτές τις ημέρες είχε μια ταινία η τηλεόραση για τον Αγιο Νεκτάριο. Αυτός ήταν ο ταπεινός άνθρωπος, συμφωνείτε;
Δ.Δ.: Συμφωνώ.
Μ.Μ.: Είναι και πολλοί άλλοι. Ο Αγιος Φραγκίσκος της Ασίζης, ο Αναστάσιος Γιαννουλάτος, που πρόσφατα «έφυγε».
Δ.Δ.: Αυτές είναι εξαιρέσεις. Ο Αναστάσιος ήταν κορυφαίος, συνέχεια με τους φτωχούς ήταν.
Μ.Μ.: Ο Αναστάσιος δεν έφτιαξε νοσοκομεία; Πώς τα έφτιαξε, πώς χτίστηκαν; Διαχειρίστηκε το χρήμα;
Δ.Δ.: Ναι, αλλά το διαχειρίστηκε υπέρ των φτωχών.
Μ.Μ.: Τον Αναστάσιο τον ξέρετε. Είναι πολλοί άλλοι που δεν τους ξέρετε, ούτε εσείς ούτε εγώ. Αρχιερείς, ιερείς και άλλοι. Γι’ αυτό λέω ότι δεν με νοιάζει το θέμα των αμφίων, αλλά πώς ζει και πώς βιώνει τον ρόλο του. Δηλαδή τα χρήματα που διαχειρίζεται έχουν αποτέλεσμα; Υπάρχουν περιπτώσεις όπου μπορεί να γίνει κακοδιαχείριση ή από άγνοια ή από δόλο. Οπως το σκάνδαλο με την Τράπεζα του Βατικανού.
Δ.Δ.: Η Εκκλησία σήμερα δεν πρέπει, κατά τη γνώμη σας, να παρεμβαίνει σε ζητήματα της καθημερινότητας; Των φτωχών, των εσχάτων; Και όχι μόνο με τα γεύματα που προσφέρει. Για τα Τέμπη δεν είπε κουβέντα. Στα Τέμπη πέθαναν 57 ψυχές. Δεν θα πρέπει να μιλήσει, να εμφανιστεί, να πάει στους γονείς;
Μ.Μ.: Πού το ξέρετε ότι δεν πήγε; Αυτό δεν γίνεται δημόσια. Η Εκκλησία δεν είναι Μη Κυβερνητική Οργάνωση.
Δ.Δ.: Δεν είπα αυτό, αλλά οφείλει, λόγω του Χριστού, να πάρει θέση. Ο Χριστός έπαιρνε θέση σε όλα.
Μ.Μ.: Αν έπαιρνε θέση σε όλα, μετά θα κάναμε συζήτηση για το ότι δεν αρέσει σε κάποιους, πιθανόν σε εσάς και σε μένα, το ότι παίρνει θέση για όλα.
Δ.Δ.: Το μόνο που την ενδιέφεραν ήταν το ζήτημα με τις ταυτότητες τότε με τον Χριστόδουλο και μετά η ιστορία των ομοφυλοφίλων. Και η καύση των νεκρών, γιατί χάνει λεφτά. Πάλι αυτή η ιστορία των χρημάτων. Είναι αλλοτριωμένη η Εκκλησία.
Μ.Μ.: Η Εκκλησία δεν αλλοτριώνεται. Κάποιοι από τους εκπροσώπους της μπορεί να σφάλλουν ή να έχουν ανθρώπινες αδυναμίες. Δεν μπορώ, όμως, να περιμένω από την Εκκλησία ότι θα έχει έναν δημόσιο λόγο πολιτικό. Στο θέμα των θυμάτων που λέτε έχουν γίνει προσεγγίσεις σε οικογένειες, για τις οποίες εσείς κι εγώ δεν γνωρίζουμε. Και δεν είναι δουλειά του μητροπολίτη να βγει και να κάνει μια τοποθέτηση, ένα statement γι’ αυτό το θέμα. Η δουλειά του είναι να τρέξει σε αυτούς τους γονείς, τους συγγενείς που τον θέλουν. Κάποιοι συγγενείς δήλωσαν ότι «ήμουν κοντά στον Θεό και φεύγω από τον Θεό λόγω αυτού του σοκ».
Δ.Δ.: Α, το είπαν αυτό…
Μ.Μ.: Βεβαίως, δεν θέλω να μπω σε ονόματα. Υπήρξαν γονείς που κλονίστηκαν. Εχασαν τα παιδιά τους. Δεν υπάρχει μεγαλύτερο σοκ.
Δ.Δ.: Πώς ο Χριστός και ο Θεός επιτρέπουν αυτό το πράγμα; Πώς παίρνουν τη ζωή νέων ανθρώπων;
Μ.Μ.: Αυτά είναι μεγάλα ερωτήματα. Δεν μπορούμε να γνωρίζουμε ποιο είναι το σχέδιο του Θεού στο κομμάτι του χριστιανισμού, πώς εξελίσσεται όλο αυτό. Γιατί γίνεται ένας μεγάλος σεισμός και πέφτει μια εκκλησία; Γιατί σηκώθηκε το τσουνάμι και έφυγαν 200.000 άνθρωποι ξαφνικά; Δεν μπορείς να μπεις σε αυτή τη συζήτηση. Βεβαίως, δεν μπορούμε να σχολιάσουμε εσείς κι εγώ αυτόν που έχασε το παιδί του, το αν κλονίστηκε η πίστη του και στράφηκε προς τα εκεί ή προς την άλλη μεριά. Σας λέω, όμως, ότι έχουμε έρευνες που δείχνουν ότι με πολύ μεγάλα συγκλονιστικά γεγονότα άνθρωποι άθρησκοι στρέφονται προς τον Θεό. Και έχουμε ακόμη άλλους ανθρώπους με τους οποίους συμβαίνει το αντίθετο. Εχει να κάνει και με την προσωπική εμπειρία του καθενός, πόσο έχει προχωρήσει σε θέματα πίστης ή εσωτερικής δουλειάς με τον εαυτό του. Συμβαίνει και το ένα και το άλλο. Αλλά εγώ δεν θα ήθελα η Εκκλησία να έχει λόγο επί παντός του επιστητού. Γιατί δεν είναι ο ρόλος της αυτός.
Σκηνή 4η: Χαρμολύπη
Δ.Δ.: Να μιλήσουμε λίγο και για τα σύμβολα του Πάσχα.
Μ.Μ.: Είπα στους φοιτητές μου στο ΕΚΠΑ, όπου είμαι ιστορικός των Θρησκειών στο Τμήμα Θεολογίας, «δώστε μου συναισθήματα για τη Μεγάλη Εβδομάδα και τη Σαρακοστή, τι νιώθετε; Δεν θέλω λοιπόν να μου πείτε τι λέει το δόγμα, τι λέει η Ιστορία. Θέλω να μου πείτε λέξεις για την περίοδο αυτή». Ελπίδα, χαρά, οργή: αρχίζουν να περιγράφουν μια σειρά από συναισθήματα πάρα πολύ ενδιαφέροντα. Η δική μου λέξη είναι χαρμολύπη, χαρά και λύπη. Ο χριστιανός όλη αυτή την περίοδο λυπάται γι’ αυτό που έρχεται, που είναι η Σταύρωση του Χριστού, τον οποίο αντιλαμβάνεται ως Υιό του Θεού. Και είναι μεγάλη η λύπη για το ότι δεν αντελήφθησαν τότε οι άνθρωποι το τι ήταν και το πώς συμπεριφέρθηκαν. Ελάχιστοι το κατάλαβαν. Και αμέσως έρχεται η χαρά της Ανάστασης, αυτό το φως που θα γεμίσει τη ζωή κάθε χριστιανού. Εάν δείτε μετά τις 12.15 στην Ανάσταση, που αδειάζουν οι εκκλησίες από πολλούς, είτε αδιάφορους είτε κοσμικούς, δεν ξέρω τι λόγους έχει ο καθένας και δεν με νοιάζει…
Δ.Δ.: Μα, πάνε να φάνε τη μαγειρίτσα.
Μ.Μ.: Σωστά, γιατί δεν έχουν νηστέψει και πεινάνε! Μέχρι τη 1.30 ώρα τη νύχτα είναι η κορύφωση της λειτουργικής ζωής της Εκκλησίας.
Δ.Δ.: Πάλι την Εκκλησία βάζετε στη μέση.
Μ.Μ.: Οχι, τους πιστούς βάζω. Για μένα η Εκκλησία είναι άνθρωποι, δεν είναι ένας οργανισμός. Για σας είναι ένας οργανισμός. Εσείς επικεντρώνεστε στη διοίκηση, στην κεφαλή που έχει ένα σώμα. Αλλά η Εκκλησία είναι πάντα οι άνθρωποι. Και υπάρχουν κεφαλές φωτισμένες, όπως ο Αναστάσιος, που αναφέραμε νωρίτερα. Αλλά υπάρχουν και σκοτεινότατες. Κάποιος ανέφερε κάποτε ότι έχει 1 δισ. δραχμές για τα γεράματα, δεν το θυμόσαστε αυτό;
Δ.Δ.: Εχουμε λοιπόν την κορύφωση της Σαρακοστής, που είναι η Μεγάλη Εβδομάδα. Εχουμε τον συμβολισμό της Σταύρωσης και της Ανάστασης.
Μ.Μ.: Να μείνουμε λίγο σε αυτό το κομμάτι του Σταυρού, στον πόνο. Δεν σου λέει ότι αν είσαι χριστιανός η ζωή σου θα είναι τέλεια. Σου λέει όμως ότι με την πίστη σου θα βοηθηθείς και τη ζωή σου θα τη βιώσεις διαφορετικά. Η πίστη έχει και σταυρικά χαρακτηριστικά. Οταν έβλεπαν οι Ρωμαίοι τους χριστιανούς στην αρένα να τους κατασπαράζουν τα λιοντάρια και εκείνοι να ψάλλουν, τους έλεγαν τρελούς. Ομως σας διαβεβαιώ ότι και σήμερα αυτός που βιώνει πραγματικά την πίστη του αισθάνεται έτσι. Δεν απογοητεύεται ο χριστιανός, έχει ελπίδα. Τον στενοχωρεί όλη αυτή η μαυρίλα που είπαμε ότι υπάρχει τριγύρω, όπως κι εσάς και εμένα, όμως ο χριστιανός δεν ζει έτσι, ζει με νόημα. Και οι πιστοί άλλων θρησκειών, οι οποίοι είναι σοβαροί στην πίστη τους και ειλικρινείς, ζούνε αλλιώς τη ζωή.
Επίλογος: «Η απομάγευση»
Προτού ολοκληρώσουμε την κουβέντά μας μου είπε: «Η ζωή είναι ιερή, όποιες κι αν είναι οι αναφορές σου, είτε φιλοσοφικές, είτε θρησκευτικές, είτε κοσμικές, είτε άθεες. Εχει μια ιερότητα όλο αυτό. Και εμείς τι έχουμε κάνει; Το έχουμε καταστρέψει. Δεν αισθανόμαστε, δεν βιώνουμε συναισθήματα και ουσία εσωτερική, όπως είμαστε πλασμένοι να το κάνουμε – και δεν μιλάω μόνο θρησκευτικά ή θεολογικά. Ο άνθρωπος είναι πλασμένος για πολύ μεγάλα πράγματα. Και αντί να στρέφεται προς τα εκεί η προσοχή, στρέφεται προς πολύ χαμηλά ελατήρια και περιεχόμενα. Αυτή είναι η απομάγευση. Πολύ ωραίο το κινητό σου, πολύ ωραίες οι δυνατότητες του ΑΙ, αλλά το να ερωτεύονται δύο άνθρωποι και το πώς βιώνουν τον έρωτά τους, τον έρωτα, όχι τη σαρκική επαφή…».
Δ.Δ.: Μα, έρωτας χωρίς σαρκική επαφή υπάρχει;
Μ.Μ.: Βεβαίως υπάρχει έρωτας χωρίς σαρκική επαφή. Σε άλλες εποχές ήταν ερωτευμένοι πέντε χρόνια και μετά παντρεύονταν για να ολοκληρώσουν τη σχέση. Αλλά ήταν ερωτευμένοι, το ζούσαν, οι επιστολές έδιναν και έπαιρναν.
Δ.Δ.: Δεν είναι υποκρισία αυτό με τον έρωτα; Δηλαδή είμαστε μαζί, αλλά δεν κάνουμε έρωτα μέχρι να παντρευτούμε. Θα μου δώσουν άδεια να κάνω έρωτα;
Μ.Μ.: Γιατί μου λέτε για τους χριστιανούς και δεν μου λέτε για τον πλατωνικό μύθο της Διοτίμας; Το ανδρόγυνο. Ηταν τόσο δυνατοί και ευτυχισμένοι που οι θεοί τούς ζήλεψαν και τους χώρισαν. Οταν ο άνθρωπος βρει το άλλο του μισό, πάλι θα γίνει, κατά τον πλατωνικό μύθο, τόσο δυνατό αυτό το ανδρόγυνο και τόσο ευτυχισμένο, που οι θεοί πάλι θα ζηλεύουν. Αυτό είναι ο έρωτας.
Προτού χωρίσουμε γυρίζω και τον ρωτάω:
Δ.Δ.: Εσείς πώς βιώνετε το Πάσχα;
Μ.Μ.: Ενα, εάν δεν υπήρχε Ανάσταση, θα ήταν μάταιη η πίστη μου. Δύο, ο θάνατος πατήθηκε, δεν καταργήθηκε. Θα ζήσουμε τον θάνατο, θα τον περάσουμε, αλλά η ζωή μας συνεχίζεται μετά. Τρία, το φως που θα με γεμίσει στην Ανάσταση και θα ανατριχιάσω με όλο μου το είναι. Και το τελευταίο: θα θυμάμαι και τη μάνα μου και τις Πασχαλιές που περνάγαμε μαζί.
