Δεν είναι υπερβολή η θέση ότι κάθε ποινική δίκη έχει τη δυναμική να κλονίσει τα θεμέλια της κοινωνίας. Π.χ. η υπόθεση Alfred Dreyfus έφερε τη Γαλλία επί 14 έτη στα όρια του εμφυλίου πολέμου. Χρειάζεται λοιπόν ιδιαίτερη προσοχή στον χειρισμό υποθέσεων όπως αυτή του πολύνεκρου σιδηροδρομικού δυστυχήματος των Τεμπών την 28η Φεβρουαρίου 2023.
Το δημόσιο ενδιαφέρον και η κοινωνική πίεση είναι πρωτόγνωρα, γεγονός που καθιστά το έργο και των δικαστικών Αρχών ιδιαιτέρως κρίσιμο. Αμεση συνάφεια με τη δικαστική διερεύνηση του δυστυχήματος έχει και η πολυαναμενόμενη Εκθεση του ΕΟΔΑΣΑΑΜ (Εθνικός Οργανισμός Διερεύνησης Αεροπορικών και Σιδηροδρομικών Ατυχημάτων και Ασφάλειας Μεταφορών). Είναι βέβαιο ότι η ως άνω Εκθεση θα τύχει σφαιρικής και έντονης προσοχής. Στο σύντομο αυτό κείμενο, θα φωτίσω κάποια προβληματικά της σημεία.
Αντικείμενο της Εκθεσης σύμφωνα και με την ευρωπαϊκή νομοθεσία είναι η ενίσχυση της πρόληψης και ασφάλειας των σιδηροδρόμων, και όχι ο καταλογισμός ευθύνης (no-blame approach). Σε ένα από τα κεντρικά πορίσματά της (σελ. 12, πλαγιάρ. 7 και 8) τονίζει η Εκθεση, ότι «σύμφωνα με τα διαθέσιμα δεδομένα, είναι πολύ απίθανο ο Σταθμάρχης να είχε την πρόθεση να βάλει το τρένο IC-62 στις αντίθετες ράγες», καθώς «ήταν επιφορτισμένος από μια σειρά επιβαρυντικούς παράγοντες», καθώς μεταξύ άλλων η προσοχή του ήταν συγκεντρωμένη στο να διορθώσει ένα λάθος που έκανε νωρίτερα». Επίσης, τονίζει η Εκθεση, «δεν υπάρχει ένδειξη ότι ο Σταθμάρχης είχε την πρόθεση να αφήσει τον διακόπτη 118A/B στη διαγώνιο θέση, ώστε να οδηγήσει το τρένο IC-62 στις ράγες καθόδου».
Το πρόβλημα δεν είναι ότι η Εκθεση ασχολείται με τον Σταθμάρχη – η υποψία να έχει δράσει ο Σταθμάρχης με πρόθεση δεν απασχόλησε σοβαρά ούτε τις δικαστικές Αρχές ούτε και την κοινή γνώμη. Το σοβαρό ζήτημα είναι ότι η Εκθεση καταπιάνεται με νομικά ζητήματα όπως η ύπαρξη «πρόθεσης», κάτι που αποτελεί, όπως και οι όροι «αμέλεια» κτλ., τεχνικό νομικό όρο. Είναι δύσκολο να υποστηρίξει κανείς βάσιμα ότι τέτοιου είδους υπερβάσεις δεν θα επηρεάσουν την κοινή γνώμη, τις παραστάσεις των δικαστών, και δεν θα δημιουργήσουν (σελ. 5) όπως τονίζει η ίδια η Εκθεση «τεκμήριο ευθύνης», ή απουσίας αυτού. Δεν είναι ρεαλιστικό να πιστεύει κανείς ότι αυτά τα δύο ζητήματα μπορούν να αποσυνδεθούν σε βαθμό που δεν θα δημιουργήσει προβλήματα από άποψη δίκαιης δίκης (άρθρο 6 παρ.1 ΕΣΔΑ).
Το δεύτερο ζήτημα με το οποίο θα ασχοληθώ είναι η μάλλον πρόχειρη χρήση όρων όπως «πιθανό», «δυνατό», «συμβατό» κτλ. Υποστηρίζει η Εκθεση ότι η πιθανή αιτία της ανάφλεξης (ignition) είναι οι σπίθες από τα φρένα εκτάκτου ανάγκης (σελ. 97, πλαγιάρ. 453), ή ότι είναι «δυνατή (possible) η ύπαρξη άγνωστης μέχρι στιγμής καύσιμης ύλης» (πλαγιάρ. 18), ή ότι τα ευρήματα «είναι συμβατά» με την ύπαρξη καύσιμης ύλης, «αλλά όχι σε βαθμό που θα περίμενε κανείς αν είχε καεί» (σελ. 104, πλαγιάρ. 474).
Θα περίμενε κανείς, ενόψει και βασικών αρχών επιστημονικής μεθοδολογίας, η Εκθεση να κάνει πολύ περισσότερα από το να χρησιμοποιεί όρους όπως «πιθανό», «δυνατό» κτλ. Αναπόσπαστο κομμάτι επιστημονικής επάρκειας είναι η ποσοτικοποίηση της αβεβαιότητας. Δεν σημαίνει τίποτα (συγκεκριμένο) να υποστηρίξει κανείς ότι ένα ενδεχόμενο είναι «πιθανό», ότι είναι «το πιο πιθανό σενάριο», ή ότι «είναι συμβατό» με μια εικασία.
Αυτό που ουσιαστικά κάνει η Εκθεση είναι να πει «εμπιστευτείτε μας, είμαστε ειδικοί», χωρίς όμως να προσδιορίζει, ως όφειλε, το μέγεθος της πιθανότητας των ευρημάτων και μάλιστα με ορίζοντα ένα ζεύγος αντιθετικών υποθέσεων εργασίας (βλ. και τις κατευθυντήριες οδηγίες του ENFSI για την αξιολόγηση τεχνικού αποδεικτικού υλικού).
Εκφράζω και από εδώ τον φόβο ότι η ως άνω Εκθεση δεν θα θέσει σε σιγή θεωρίες συνωμοσίας – αντιθέτως θα χρησιμοποιηθεί από όλους εξίσου προς επίρρωση των ισχυρισμών τους.
Ο Κυριάκος Ν. Κώτσογλου είναι αναπληρωτής καθηγητής Ποινικού Δικαίου και Ποινικής Δικονομίας, Northumbria University / δικηγόρος Αθηνών
