Η εργασιακή κουλτούρα διαφέρει παρασάγγας από χώρα σε χώρα. Στην Ανατολή η απόλυση θεωρείται μεγάλη ντροπή – στην Ιαπωνία κυρίως όπου, αν και χαλαρότερος, εξακολουθεί να κυριαρχεί ο θεσμός της «ισόβιας εργασίας» και όποιος προσλαμβάνεται 20 ετών σε μια μεγάλη επιχείρηση, την Toyota ή τη Hitachi ας πούμε, θεωρεί αυτονόητο ότι θα συνταξιοδοτηθεί απ’ αυτήν.
Στη Δύση η απώλεια μιας θέσης εργασίας είναι πιο συχνό φαινόμενο και πιο «εύπεπτο» από τους εργαζομένους, ιδιαίτερα μετά την επικράτηση του οικονομικού φιλελευθερισμού, της απορρύθμισης των αγορών εργασίας και την υιοθέτηση «ευέλικτων» ή «ελαστικών» μορφών απασχόλησης.
Παρά ταύτα, η απόλυση κατά κανόνα θεωρείται απόρριψη και επιβαρύνει ψυχολογικά όποιον «μένει στον δρόμο». Ομως η παγκόσμια υγειονομική κρίση και τα λοκντάουν του 2020 και του 2021 φαίνεται πως άλλαξαν άρδην την κατάσταση και εξαφάνισαν το «στίγμα» της απόλυσης, τουλάχιστον στις αγορές εργασίας της Δύσης.
Τα κοινωνικά δίκτυα
Ερευνα του αμερικανικού δικτύου μέσων ενημέρωσης «Business Insider» έδειξε ότι στην αλλαγή αυτή συνετέλεσαν και τα κοινωνικά δίκτυα, καθώς πρόσφεραν την ευκαιρία στα εκατομμύρια απολυμένους (στις ΗΠΑ ένας στους πέντε εργαζομένους έχασε τη δουλειά του κατά τη διάρκεια της πανδημίας) να μοιραστούν τις εμπειρίες τους, να βρουν ψυχολογική στήριξη, πολλές φορές ακόμα και να βρουν συνεργάτες και να στήσουν νεοφυείς επιχειρήσεις.
Μιλάμε βέβαια για εργαζομένους με υψηλή επαγγελματική κατάρτιση και εκπαιδευτικό υπόβαθρο, απασχολούμενους συχνά στον τεχνολογικό τομέα όπου η κάθε απόλυση μπορεί να ισοδυναμεί και με ευκαιρία για κάτι πολύ καλύτερο και δημιουργικό. Για τους εργαζομένους στον πρωτογενή και τον δευτερογενή τομέα της οικονομίας, τους εργαζομένους του «μπλε κολάρου», μια απόλυση συχνά ισοδυναμεί με οικονομική και κοινωνική καταστροφή, προσωπική ή/και οικογενειακή. Ιδιαίτερα αν η ανεργία που συνεπάγεται μια απόλυση παρατείνεται στον χρόνο.
Αποστιγματισμοί
Πρόκειται για μια συνθήκη που απαντάται όλο και συχνότερα στις ΗΠΑ, σύμφωνα με τα στοιχεία του αμερικανικού υπουργείου Εργασίας. Ετσι, ο αριθμός των Αμερικανών που αντιμετωπίζουν μακροχρόνια ανεργία έχει αυξηθεί από 1,05 εκατομμύρια τον Φεβρουάριο του 2023 σε πάνω από 1,67 εκατομμύρια τον Μάιο του 2025 – 1,6 εκατομμύρια είναι ο μέσος όρος στις ΗΠΑ την τελευταία 25ετία.
Από το 2022, περισσότεροι από μισό εκατομμύριο εργαζόμενοι στον τεχνολογικό τομέα έχουν απολυθεί ενώ, σύμφωνα με πρόσφατη ανάλυση, καταγράφηκαν περίπου 90.000 απολύσεις στον τεχνολογικό τομέα τους πρώτους πέντε μήνες του 2025. «Εν μέσω των απωλειών θέσεων εργασίας έχει αναδυθεί μια νέα κουλτούρα γύρω από τις απολύσεις. Οι εργαζόμενοι μεταδίδουν ζωντανά τις απολύσεις τους σε ακροατήρια εκατομμυρίων ανθρώπων μέσω του TikTok. Στο LinkedIn περιγράφουν ανενδοίαστα την κατάστασή τους και μια δήλωση στο #OpenToWork αποτελεί κοινότοπη πρακτική» σημειώνεται στο ρεπορτάζ του «Business Insider».
Τα μηνύματα
«Τα μηνύματα στο LinkedIn μετά την απόλυση έχουν αισιόδοξο, αν όχι ανάλαφρο ή και χαρούμενο τόνο» κατά την Ντενίζ Ρουσό, καθηγήτρια Κοινωνιολογίας στο Carnegie Mellon University.
«Παλαιότερα οι απολυμένοι θεωρούνταν ανεπαρκείς, κακοί υπάλληλοι. Αλλά η πανδημία άλλαξε την κουλτούρα των απολύσεων. Περισσότερο από το ένα πέμπτο του αμερικανικού εργατικού δυναμικού απολύθηκε κατά τους πρώτους μήνες της COVID-19, μια μείωση στην απασχόληση που δεν έχει παρατηρηθεί από το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Οι απολύσεις έπαψαν να θεωρούνται ως ατομική αποτυχία, αλλά ως μια ατυχής συνέπεια της οικονομικής αστάθειας» εξήγησε η καθηγήτρια.
Νέο ξεκίνημα
Για κάποιους η απόλυση δεν έγινε απλώς μια ενημέρωση του LinkedIn αλλά επικερδές περιεχόμενο. «Η Τζιοβάνα Βεντόλα, με ειδίκευση στη διαχείριση εμπορικών ακινήτων που απολύθηκε τρεις φορές μέσα σε μια τριετία, έγινε διάσημη καθώς ίδρυσε την πλατφόρμα επαγγελματικής δικτύωσης Rhize για να μοιράζεται συμβουλές με άλλους αναζητούντες εργασία» αναφέρει το Bloomberg.
Ενα ανάλογης θεματικής ηλεκτρονικό «newsletter» (για την «Κοινωνία των Απολυμένων») δημιούργησε η «επανειλημμένα απολυμένη» Μέλανι Ερενκραντς, η οποία τονίζει ότι «στα μάτια των ανθρώπων μια απόλυση δεν είναι πλέον κάτι που συμβαίνει σε έναν συγκεκριμένο τύπο ατόμου σε έναν συγκεκριμένο κλάδο, αλλά κάτι που μπορεί να συμβεί στον οποιονδήποτε».
Θα ψάξουν το προφίλ
Φυσικά αυτά ισχύουν για τους «απολυμένους με προσόντα». Για αυτούς που έχουν τη δυνατότητα να μετατρέψουν την απόλυσή τους σε ευκαιρία για επαγγελματική και οικονομική ανέλιξη. Αρκεί βέβαια κάποιος να μην έχει παρεκτραπεί στα κοινωνικά δίκτυα στάζοντας χολή κατά του πρώην εργοδότη του, ειδικά αν δεν πρόκειται για μια μεγάλη εταιρεία σαν τη Meta ή την Amazon, αλλά για μια μικρή επιχείρηση 30 εργαζομένων.
Διότι οι υποψήφιοι επόμενοι εργοδότες του, που θα ψάξουν ασφαλώς το ψηφιακό προφίλ του, ίσως να θεωρήσουν ότι πρόκειται για έναν άνθρωπο με δύστροπο χαρακτήρα και τοξική προσωπικότητα. Ε, όπου νους και η γνώση…
Τη δική τους «ελληνική στιγμή» ζουν οι ΗΠΑ
Στην πανδημία τα κυβερνητικά πακέτα στήριξης βοήθησαν τον κόσμο να μην εξαθλιωθεί, ενώ η μαζικότητα του φαινομένου εξαφάνισε το στίγμα της απόλυσης στις δυτικές κοινωνίες, πρωτίστως στις ΗΠΑ και στην Ευρώπη με τις μεγάλες και ευέλικτες αγορές εργασίας και τις πολλές ευκαιρίες για απασχόληση.
Η Ελλάδα βίωσε το φαινόμενο των ομαδικών απολύσεων μια δεκαετία νωρίτερα, με την κρίση χρέους, την εσωτερική υποτίμηση και τα μνημόνια. Και αντιμετώπισε το φαινόμενο με τη φυγή από τη χώρα μισού εκατομμυρίου οικονομικών μεταναστών, κυρίως μορφωμένων και επαγγελματικά εξειδικευμένων ανθρώπων. Με το γνωστό «brain drain», δηλαδή. Και όμως, επί Τραμπ θα έλεγε κανείς ότι οι ΗΠΑ ζουν τη δική τους «ελληνική στιγμή». Μια εκδοχή «ελληνικής στιγμής» έστω, με πρωταγωνιστές τους πανεπιστημιακούς καθηγητές οι οποίοι αισθάνονται πλέον ότι τίθενται υπό διωγμόν κι αυτοί και τα εκπαιδευτικά ιδρύματα στα οποία εργάζονται.
Σύμφωνα με δημοσκόπηση του βρετανικού περιοδικού «Nature» σε δείγμα 1.650 επιστημόνων στις ΗΠΑ, το 75% παραδέχθηκε ότι σκέφθηκε να εγκαταλείψει τη χώρα με πρώτη επιλογή σε ό,τι αφορά τον προορισμό τους τον Καναδά και την Ευρώπη.
Υποθέτει κανείς ότι η στοχοποίηση των γραμμάτων, της επιστήμης και της τέχνης από τον πρόεδρο και την κυβέρνηση των ΗΠΑ δημιουργεί υποσχέσεις ακόμα και για «brain regain» στην Ευρώπη και δη στην πρώιμα πληγείσα από το φαινόμενο Ελλάδα. Ομως στοιχεία για τις διαστάσεις που θα προσλάβει η διαφαινόμενη τάση δεν μπορεί να έχει κανείς πριν από την έναρξη της νέας ακαδημαϊκής χρονιάς τον Σεπτέμβριο.
