Ο Πάπας Φραγκίσκος άφησε την τελευταία του πνοή τη Δευτέρα του Πάσχα, σε ηλικία 88 ετών, με τον θάνατό του να σηματοδοτεί την έναρξη μιας αυστηρά καθορισμένης ακολουθίας γεγονότων. Ορισμένες παραδόσεις του Βατικανού χρονολογούνται από την Αρχαία Ρώμη.
Διαχρονικά τελετουργικά έχουν συνταχθεί και τελειοποιηθεί, κατά τη διάρκεια των αιώνων, για να διασφαλιστεί η μυστικότητα και μια τακτική μετάβαση. Η προσεκτικά «χορογραφημένη παράσταση» δίνει τάξη σε μια εκκλησία στην πιο δραματική στιγμή της ιστορίας της.
Στο τέλος αυτού του τελετουργικού, ένας νέος ηγέτης της Καθολικής Εκκλησίας θα εκλεγεί μέσα από μια διαδικασία κρίσιμη και με υψηλό διακύβευμα.
Η τελετουργία μάλιστα, δραματοποιήθηκε στην οσκαρική ταινία «Conclave», η οποία κυκλοφόρησε το 2024.
Ο θάνατος
Η επιβεβαίωση του θανάτου ενός Πάπα είναι παραδοσιακά ευθύνη του camerlengo (ανώτερος αξιωματούχος του Βατικανού). Σήμερα, αυτή τη θέση κατέχει ο ιρλανδικής καταγωγής καρδινάλιος Κέβιν Φάρελ.
Το σώμα του Πάπα πρέπει είναι ντυμένο με λευκό ράσο και μεταφέρεται στο ιδιωτικό παρεκκλήσι του Ποντίφικα. Σύμφωνα με την παράδοση, ο Φάρελ πρόκειται να το επισκεφθεί και θα καλέσει τον Πάπα Φραγκίσκο με το όνομά του για να τον αφυπνίσει.
Αυτή η διαδικασία με το πέρασμα του χρόνου είναι κυρίως συμβολική, καθώς οι γιατροί έχουν ήδη επιβεβαιώσει τον θάνατό του με σύγχρονα ιατρικά μέσα. Υπάρχει ένας μύθος που ισχυρίζεται ότι ο camerlengo χτυπά απαλά το κεφάλι του Πάπα με ένα ασημένιο σφυρί. Όμως, το Βατικανό έχει διαψεύσει αυτή την πρακτική.
Οταν ο ποντίφικας δεν ανταποκρίνεται, το δαχτυλίδι του, που λειτουργεί ως σφραγίδα για τα επίσημα παπικά έγγραφα, καταστρέφεται, σηματοδοτώντας το τέλος της αρχιεροσύνης του. Ο camerlengo θα ενημερώσει το Κολέγιο των Καρδιναλίων, το ανώτατο εκκλησιαστικό σώμα, για τον θάνατο του Ποντίφικα, πριν αυτό ανακοινωθεί στον κόσμο, μέσω επίσημης δήλωσης του Βατικανού.
Εξασφαλίζει τα ιδιωτικά χαρτιά του Πάπα και σφραγίζει τα διαμερίσματά του. Στην περίπτωση του Φραγκίσκου, είναι ένα μεγάλο τμήμα του δεύτερου ορόφου στο Casa Santa Marta, τον ξενώνα της Πόλης του Βατικανού, που χρησιμοποιούν οι καρδινάλιοι. Εκεί, ο Φραγκίσκος έζησε καθ’ όλη τη διάρκεια του παπισμού του.
Ο camerlengo και άλλοι αξιωματούχοι, μαζί με μέλη της οικογένειας του Πάπα, συγκεντρώνονται στο παρεκκλήσι για μια τελετή. Το σώμα τοποθετείται σε ένα φέρετρο από ξύλο και επενδεδυμένο με ψευδάργυρο. Ο Πάπας είναι ντυμένος στα κόκκινα, η μίτρα και το πάλλιο είναι δίπλα του.
Μετά την τελετή, ο καμερλένγκο συντάσσει ένα έγγραφο που πιστοποιεί τη γνησιότητα του θανάτου του, επικολλώντας την έκθεση του γιατρού.
Η περίοδος πένθους
Ο θάνατος του Πάπα σημαίνει την έναρξη πένθους εννέα ημερών, γνωστών ως Novendiale, μια παράδοση που προέρχεται από την Αρχαία Ρώμη. Η Ιταλία συνήθως κηρύσσει επίσης περίοδο εθνικού πένθους.
Το σώμα του Πάπα θα ευλογηθεί, θα ενδυθεί με παπικά άμφια και θα εκτεθεί στη Βασιλική του Αγίου Πέτρου, για λαϊκό προσκύνημα. Εκατοντάδες χιλιάδες πιστοί, καθώς και ξένοι ηγέτες, θα αποτίσουν φόρο τιμής. Στο παρελθόν, το σώμα του Πάπα εκτίθετο σε μια υπερυψωμένη πλατφόρμα, γνωστή ως catafalque. Το σώμα του θα παραμείνει στο φέρετρο, το οποίο δε θα βρίσκεται σε υπερυψωμένο βάθρο, όπως συνέβαινε στο παρελθόν. Θα παραμείνει απλώς στο ανοιχτό φέρετρο, χωρίς περαιτέρω μεγαλοπρέπεια.
Ο Φραγκίσκος έφερε ένα ανεπιτήδευτο στυλ στην εκκλησία — απορρίπτοντας τα περίτεχνα ρούχα και τα «πλούσια» παπικά διαμερίσματα. Τα σχέδιά του το διατήρησαν μέχρι το τέλος, μειώνοντας λίγη από την ταφική μεγαλοπρέπεια και τελετή.
«Ο Φραγκίσκος αποφάσισε να τονίσει την ταπεινοφροσύνη έναντι της δοξολογίας», είπε ο Agostino Paravicini Bagliani, ιστορικός εκκλησίας σύμφωνα με την εφημερίδα «New York Times».
«Ταπεινός ο Πάπας Φραγκίσκος»
Παλαιότερα, οι Πάπες υποβάλλονταν σε ταρίχευση, και ορισμένοι είχαν αφαιρεμένα τα όργανά τους πριν από την ταφή — μια εκκλησία κοντά στην Φοντάνα ντι Τρέβι στη Ρώμη διατηρεί τις καρδιές περισσότερων από 20 Παπών, σε μαρμάρινες λάρνακες, ως ιερά λείψανα. Όμως, αυτές οι πρακτικές έχουν πλέον εγκαταλειφθεί.
Το Κολλέγιο των Καρδιναλίων αποφασίζει την ημέρα και την ώρα που θα μεταφερθεί η σορός του Πάπα στη Βασιλική του Αγίου Πέτρου, σε μια πομπή με επικεφαλής τον καμερλένγκο και για το πότε θα ξεκινήσει το προσκύνημα.
Η ταφή
Η κηδεία του Πάπα πιθανότατα θα πραγματοποιηθεί στην Πλατεία του Αγίου Πέτρου, τέσσερις έως έξι ημέρες μετά τον θάνατό του. Πλήθος πιστών αναμένεται να συρρεύσει στο Βατικανό για την τελετή, η οποία θα προεδρεύεται από τον κοσμήτορα του Κολεγίου των Καρδιναλίων, τον 91χρονο Ιταλό καρδινάλιο Τζοβάνι Μπατίστα Ρε.
Παραδοσιακά, οι Πάπες θάβονται στις σπηλιές του Βατικανού, κάτω από τη Βασιλική του Αγίου Πέτρου, όπου βρίσκονται οι τάφοι σχεδόν 100 Ποντίφικων, συμπεριλαμβανομένου του Πάπα Βενέδικτου ΙΣΤ΄, που παραιτήθηκε το 2013 και πέθανε το 2022.
Ωστόσο, ο Φραγκίσκος δήλωσε το 2023 ότι έχει επιλέξει τη Βασιλική της Σάντα Μαρία Ματζόρε στη Ρώμη, ως τον τελικό τόπο ανάπαυσής του, καθιστώντας τον, τον πρώτο Πάπα, εδώ και έναν αιώνα, που θάβεται εκτός Βατικανού. Μάλιστα, λίγο καιρό μετά από την έξοδό του από το νοσοκομείο, επέλεξε να πάει και να προσευχηθεί στη βασιλική εκκλησία που έχει ζητήσει να ταφεί.
Στο παρελθόν, οι Πάπες θάβονταν σε τρία φέρετρα — από κυπαρίσσι, ψευδάργυρο και φτελιά — τοποθετημένα το ένα μέσα στο άλλο, αλλά ο Φραγκίσκος έχει ζητήσει να ταφεί σε ένα μόνο ξύλινο φέρετρο με ψευδάργυρο.
Το φέρετρο είναι κλειστό το βράδυ πριν από την κηδεία. Το πρόσωπο του Πάπα καλύπτεται από ένα λευκό μεταξωτό πέπλο και θάβεται με μια τσάντα που περιέχει νομίσματα που κόπηκαν κατά τη διάρκεια της παπικής του εξουσίας κι ένα κουτί με ένα «rogito», ή «πράξη,» όπου αναφέρονται εν συντομία λεπτομέρειες της ζωής και του παπισμού του. Το rogito διαβάζεται δυνατά πριν κλείσει το φέρετρο.
Το Κονκλάβιο
Εντός 15 έως 20 ημερών από τον θάνατο του Πάπα, ο κοσμήτορας του Κολλεγίου των Καρδιναλίων, Καρδινάλιος Τζιοβάνι Μπατίστα Ρε, θα καλέσει τους καρδινάλιους στη Ρώμη, για αυτό που είναι γνωστό ως κονκλάβιο, για την εκλογή του διαδόχου του Φραγκίσκου.
Η περίοδος μεταξύ του θανάτου ενός Πάπα και της εκλογής ενός νέου ονομάζεται sede vacante ή «η έδρα είναι κενή». Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου, το Κολλέγιο των Καρδιναλίων διατηρεί τη γενική εποπτεία της εκκλησίας, αλλά απαγορεύεται να λάβει σημαντικές αποφάσεις.
Όταν οι καρδινάλιοι συναντιούνται, συγκεντρώνονται στην Καπέλα Σιξτίνα. Όλοι οι καρδινάλιοι εκλέκτορες πρέπει να ορκιστούν μυστικότητα και να ψηφίσουν υπό αυτό το καθεστώς. Μόνο οι καρδινάλιοι κάτω των 80 ετών έχουν δικαίωμα ψήφου. Απαιτείται πλειοψηφία δύο τρίτων για την εκλογή νέου Πάπα και η πολιτικοποίηση είναι μέρος της διαδικασίας.
Οι καρδινάλιοι δεν επιτρέπεται να εγκαταλείψουν το κονκλάβιο, εκτός από σπάνιες περιπτώσεις. Η λέξη conclave – από το λατινικό «κλειδωμένος χώρος» – αναφέρεται στην απομόνωση που επιβάλλεται και η οποία έχει σκοπό να εμποδίσει την καθυστέρηση της εκλογικής διαδικασίας.
Κατά τη διάρκεια του κονκλάβιου, οι καρδινάλιοι μένουν στην Casa Santa Marta, η οποία χτίστηκε με εντολή του Ιωάννη Παύλου Β’, για να αντικαταστήσει τις αυτοσχέδιες ρυθμίσεις δωματίου στο παπικό παλάτι, που τους στέγαζε προηγουμένως.
Ο Λευκός Καπνός και η εκλογή του νέου Πάπα
Οι καρδινάλιοι ψηφίζουν επανειλημμένα μέχρι να προκύψει πλειοψηφία δύο τρίτων. Μετά από κάθε ψηφοφορία, τα ψηφοδέλτια καίγονται σε μια σόμπα, μαζί με ένα πρόσθετο υλικό που παράγει ένα χρώμα και ο καπνός απελευθερώνεται μέσω μιας καμινάδας, ο οποίος φαίνεται από την πλατεία του Αγίου Πέτρου, όπου συνήθως σχηματίζεται πλήθος για να παρακολουθήσει και να περιμένει.
Εάν μια ψηφοφορία τελειώσει χωρίς πλειοψηφία δύο τρίτων, ο καπνός είναι μαύρος. Όταν ληφθεί μια απόφαση, ο καπνός είναι λευκός.
Μέσα στο Βατικανό, ο κοσμήτορας του κολλεγίου ρωτά τον επιλεγμένο διάδοχο, αν αποδέχεται τη δουλειά. Αφού πάρει το τυπικό ναι, ο κοσμήτορας τού ζητά το όνομα που επιθυμεί να τον αποκαλούν ως Πάπα.
Στο σκευοφυλάκιο του παρεκκλησίου, ο νέος ποντίφικας είναι ντυμένος με λευκό ράσο. Αφού χαιρετήσει τους καρδινάλιους, προχωρά σε ένα μπαλκόνι της Βασιλικής του Αγίου Πέτρου, όπου ένας ανώτερος καρδινάλιος διακηρύσσει, στα λατινικά, «Habemus papam» ή «Έχουμε Πάπα».
Ποιος θα είναι ο νέος Πάπας
Από τους 138 καρδιναλίους, που είχαν δικαίωμα ψήφου στο κονκλάβιο, συνολικά 110 διορίστηκαν από τον Πάπα Φραγκίσκο. Η ομάδα αυτή είναι αξιοσημείωτα πιο ποικιλόμορφη από άλλες εποχές, με μεγαλύτερη εκπροσώπηση από την Ασία, την Αφρική και τη Λατινική Αμερική, αντανακλώντας τον στόχο του Φραγκίσκου να αντικατοπτρίζει την παγκόσμια εμβέλεια της Εκκλησίας.
Ο νεότερος εκλέκτορας καρδινάλιου είναι μόλις 45 ετών, ένας ουκρανός κληρικός με έδρα την Αυστραλία.
Εκ του αποτελέσματος, υπάρχει η πιθανότητα, για πρώτη φορά μετά από αιώνες, ο επόμενος Πάπας να προέρχεται από την Αφρική ή την Ασία ή από άλλη περιοχή, που παραδοσιακά υποεκπροσωπείται στην ηγεσία της Εκκλησίας.
Τα ονόματα
Μεταξύ των Αφρικανών καρδιναλίων που συζητούνται για το αξίωμα του νέου Πάπα είναι ο Peter Turkson της Γκάνας, πρώην επικεφαλής του Ποντιφικού Συμβουλίου για τη Δικαιοσύνη και την Ειρήνη και ο Fridolin Ambongo της Λαϊκής Δημοκρατίας του Κονγκό, αρχιεπίσκοπος της Κινσάσα. Και οι δύο είναι αφοσιωμένοι συντηρητικοί, οι οποίοι υπήρξαν ένθερμοι υποστηρικτές της ειρήνης στις χώρες τους.
Ένας άλλος ισχυρός υποψήφιος είναι ο Φιλιππινέζος καρδινάλιος Luis Tagle, πρώην αρχιεπίσκοπος της Μανίλας. Όπως και ο Πάπας Φραγκίσκος, ο Tagle δίνει έμφαση στην κοινωνική δικαιοσύνη και τη φροντίδα για τους φτωχούς.
Ο ούγγρος καρδινάλιος Peter Erdo θεωρείται επίσης κορυφαίος συντηρητικός υποψήφιος και θα μπορούσε να αποτελέσει γέφυρα προς τους χριστιανούς της Ανατολής. Ο Erdo είναι παραδοσιακός και έχει ταχθεί υπέρ της προσέγγισης των ορθόδοξων χριστιανών, τονίζοντας την «απελπιστική ανάγκη» για ενότητα μεταξύ των εκκλησιών.
Υποψήφιος, σύμφωνα με το «Aljazeera» είναι επίσης ο καρδινάλιος Pietro Parolin, ο γραμματέας Επικρατείας της Αγίας Έδρας, του οποίου ο κορυφαίος διπλωματικός ρόλος διασφαλίζει ότι είναι δημοφιλής σε όλους τους καρδιναλίους.
Άλλοι πιθανοί υποψήφιοι είναι ο Ιταλός Matteo Zuppi, αρχιεπίσκοπος της Μπολόνια και ο Mario Grech της Μάλτας, γενικός γραμματέας της Συνόδου των Επισκόπων, μια θέση που τον κράτησε σε στενή επαφή με τον Πάπα Φραγκίσκο.
Δύσκολη η πρόβλεψη για διαδοχή
Καθώς η Καθολική Εκκλησία απαγορεύει στις γυναίκες να χειροτονούνται ιερείς – ένα δόγμα που υποστήριξε ο Φραγκίσκος κατά τη διάρκεια της αρχιεροσύνης του – όχι μόνο όλοι οι προηγούμενοι πάπες ήταν άνδρες, αλλά πιθανότατα θα συνεχίσουν να είναι, τουλάχιστον για το άμεσο μέλλον, σημειώνει το SkyNews.
Ο Stephen Bullivant, καθηγητής κοινωνιολογίας της θρησκείας στο Πανεπιστήμιο St Mary’s Twickenham, ο οποίος εργάστηκε στην έρευνα, υπογραμμίζει ότι η πρόβλεψη του διαδόχου του Φραγκίσκου είναι εξαιρετικά δύσκολη. Αλλά, πρόσθεσε ότι, με τις μεταρρυθμίσεις του Φραγκίσκου στο Κολλέγιο των Καρδιναλίων, «θα πρέπει σίγουρα να υποθέσουμε ότι αυξάνει τις πιθανότητες για έναν άλλο Πάπα εκτός Ευρώπης».
