Οι τρεις σφαίρες επιρροής και η «αδέσμευτη Ευρώπη» – Η στάση Μακρόν και η ανατροπή Τραμπ
Μεταξύ των πολλών ζητημάτων που έθεσε η επιστροφή του Ντόναλντ Τραμπ στην προεδρία των ΗΠΑ είναι η συζήτηση περί νέου διαμοιρασμού του κόσμου σε σφαίρες επιρροής.
Επιδιώκοντας την απεμπλοκή των ΗΠΑ από την Ευρώπη, αφήνοντας τον πόλεμο στην Ουκρανία στα χέρια της Ρωσίας και κηρύσσοντας εμπορικό πόλεμο στην Κίνα, ο Τραμπ στέλνει σήματα ότι ενδεχόμενη ανακατανομή του κόσμου σε σφαίρες επιρροής μεταξύ των τριών μεγάλων δυνάμεων – των ΗΠΑ, της Ρωσίας και της Κίνας – θα είναι ίσως προς το συμφέρον των ΗΠΑ. Η Ευρώπη δεν περιλαμβάνεται σε αυτό το σενάριο.
Η στάση Μακρόν
Εν όψει αυτών των αναθεωρητικών τάσεων, ο πρόεδρος της Γαλλίας Εμανουέλ Μακρόν έσπευσε, από τη διεθνή αμυντική Σύνοδο της Σιγκαπούρης την περασμένη εβδομάδα, να απευθύνει έκκληση με σκοπό τη σύμπηξη ενός συνασπισμού των «αδέσμευτων χωρών», οι οποίες θα αντιμετωπίσουν «την πρόκληση των χωρών-αναθεωρητών, των χωρών που θέλουν να επιβάλουν νέες σφαίρες επιρροής».
Μοιάζει παράδοξη η αναβίωση, τον 21ο αιώνα, ενός όρου που διατυπώθηκε για πρώτη φορά τον 19ο, στη Σύνοδο του Βερολίνου το 1885, όταν οι μεγάλες αποικιοκρατικές δυνάμεις της εποχής, η Βρετανία, η Γαλλία, η Ολλανδία και η Ισπανία, μοίρασαν τις αποικίες τους, δημιουργώντας αντίστοιχες ζώνες επιρροής. Με το τέλος του Ψυχρού Πολέμου, το 1989, ο όρος «σφαίρες επιρροής» έπεσε σε αχρησία και η παγκοσμιοποίηση έθεσε τις βάσεις για τον σημερινό διασυνδεδεμένο κόσμο.
Η ανατροπή Τραμπ
Ο Τραμπ ωστόσο ανατρέπει τη μεταπολεμική διεθνή τάξη: ενδιαφέρεται κυρίως για την επιρροή των ΗΠΑ στην αμερικανική ήπειρο (Καναδάς, Μεξικό και Λατινική Αμερική) και εμφανίζεται διατεθειμένος να εκχωρήσει ισχύ στη Ρωσία (αφού προηγουμένως εξασφάλισε συμφωνία με την Ουκρανία για την εκμετάλλευση των σπάνιων γαιών της) και στην Κίνα (μετά την αρχική, ακραία επιθετική πολιτική της επιβολής υψηλότατων δασμών στα κινεζικά προϊόντα ο αμερικανός πρόεδρος υπαναχώρησε).
Σύμφωνα με άρθρο του Σαράνγκ Σιντόρ, αναλυτή του αμερικανικού think tank Quincy Insitute, στο περιοδικό «Foreign Policy», ο νέος διαμοιρασμός του κόσμου θα μπορούσε να διαμορφωθεί ως εξής: οι ΗΠΑ να διατηρήσουν την επιρροή τους στην αμερικανική ήπειρο, την Ιαπωνία και την Αυστραλία, η Ρωσία στις κοντινές σε αυτή χώρες στην Ευρώπη και την Ασία και η Κίνα να επεκτείνει την επιρροή της στην Ανατολική και Νοτιοανατολική Ασία.
Μιλώντας στο «Βήμα», ο αμερικανός ιστορικός Στίβεν Βερτχάιμ του think tank Carnegie Endowement for International Peace υποστηρίζει το αντίθετο. «Δεν υπάρχουν ενδείξεις ότι ο Τραμπ προτίθεται να εκχωρήσει στη Μόσχα σφαίρες επιρροής στην Ευρώπη και ακόμη λιγότερο να εκχωρήσει στο Πεκίνο ζώνες επιρροής στην Ασία. Η όλη συζήτηση για τις σφαίρες επιρροής περιορίζει το φάσμα των επιλογών που οι ΗΠΑ έχουν στη διάθεσή τους. Για παράδειγμα, το να συναινέσει η Ουάσιγκτον στο να μην προσχωρήσει η Ουκρανία στο ΝΑΤΟ με απώτερο στόχο τον τερματισμό του πολέμου σημαίνει ότι η Ουκρανία θα είναι ουδέτερη, δεν σημαίνει ότι θα την παραχωρήσει στη Ρωσία. Δεν έχει ακόμη αποσαφηνιστεί η στάση του Τραμπ έναντι της ασφάλειας της Ευρώπης αλλά φαίνεται εξωπραγματικό η Ρωσία να επεκτείνει την επιρροή της πέραν των περιοχών που ήδη ελέγχει. Ακόμη και αν ο Τραμπ αποσύρει από την Ευρώπη τα αμερικανικά στρατεύματα, οι Ευρωπαίοι έχουν την ικανότητα και τη δυνατότητα να αποτρέψουν τη Ρωσία από το να διευρύνει την επιρροή της στην περιοχή».
Οσο για την εκχώρηση στην Κίνα μιας σφαίρας επιρροής στην Ανατολική Ασία, οι ενδείξεις είναι ακόμη λιγότερες, σύμφωνα με τον αμερικανό ιστορικό. «Ο Τραμπ επέτεινε τον εμπορικό πόλεμο κατά της Κίνας, αλλά επανήλθε στην προσέγγιση της «στρατηγικής αμφισημίας» όσον αφορά το τι θα έκαναν οι ΗΠΑ αν η Κίνα επιτεθεί στην Ταϊβάν. Το Πεντάγωνο ετοιμάζεται να ενισχύσει, όχι να μειώσει, την αμερικανική στρατιωτική παρουσία στην περιοχή Ασίας – Ειρηνικού. Ακόμα και αν, υποθετικά μιλώντας, η Κίνα καταλάβει την Ταϊβάν, το γεγονός από μόνο του δεν θα της επέτρεπε να καθιερώσει μια «σφαίρα επιρροής» σε όλο τον Δυτικό Ειρηνικό» καταλήγει.
Ο ρόλος της ΕΕ στην Ασία
«Οι Αμερικανοί προσπαθούν να ωθήσουν τους πάντες να συμμαχήσουν μαζί τους εναντίον της Κίνας. Ομως αυτό δεν πρόκειται να συμβεί» λέει στο «Βήμα», από το Παρίσι, ο Ντέιβιντ Καμρού, επίκουρος καθηγητής Ασιατικών Σπουδών στo Κέντρο Ερευνών Διεθνών Σπουδών (CERI) στη Σχολή Πολιτικών Επιστημών (Sciences-Po). «Η έπαρση των ΗΠΑ, και δη του Τραμπ, εντυπωσιάζει, όμως οι χώρες της Νοτιοανατολικής Ασίας δεν θέλουν να έχουν να επιλέξουν μεταξύ της Κίνας και των ΗΠΑ. Τούτου λεχθέντος, οι χώρες αυτές είναι διαφορετικές μεταξύ τους. Οι Φιλιππίνες, για παράδειγμα, είναι μακράν η πιο φιλοαμερικανική χώρα και αυτή που δέχεται πιο έντονα την επιθετικότητα της Κίνας. Από την άλλη, το Βιετνάμ είναι η χώρα στην οποία η ΗΠΑ επέβαλαν εμπορικούς δασμούς ύψους 46%».
Στο ερώτημα αν η Ευρώπη μπορεί να διαδραματίσει δυναμικότερο ρόλο στην περιοχή της Νοτιοανατολικής Ασίας, ο συνομιλητής του «Βήματος» απαντά ότι η χρονική στιγμή της ομιλίας του Μακρόν στη Σιγκαπούρη περί σύμπηξης μιας ομάδας αδέσμευτων χωρών ήταν η καταλληλότερη και ας μην προβλήθηκε όσο θα έπρεπε. «Ο Μακρόν ήταν πολύ τυχερός ως προς το timing» τονίζει. «Εδώ και καιρό οι σχετικές διεργασίες συνεχίζονται και οι Ευρωπαίοι έρχονται όλο πιο κοντά με τις χώρες της Νοτιοανατολικής Ασίας».
Ο Καμρού τεκμηριώνει την άποψή του θυμίζοντας ότι υπάρχει επίσης και η ξεχασμένη, αλλά σημαντική, συμφωνία ελεύθερου εμπορίου, γνωστή με το ακρωνύμιο CPTPP (Ολοκληρωμένη Προοδευτική Συμμαχία Χωρών του Ειρηνικού), την οποία είχε συνάψει ο αμερικανός πρόεδρος Μπαράκ Ομπάμα το 2010 με τις χώρες της Νοτιοανατολικής Ασίας.
«Το 2016, όταν ο Τραμπ εξελέγη για πρώτη φορά πρόεδρος, απέσυρε τις ΗΠΑ από τη συμφωνία, όμως οι υπόλοιπες έντεκα χώρες που μετείχαν σε αυτή, ανάμεσά τους η Αυστραλία, ο Καναδάς, το Βιετνάμ και άλλες, συνέχισαν τη συνεργασία τους. Πριν από λίγους μήνες στη συμφωνία προσχώρησε και η Βρετανία και είναι πολύ πιθανό ότι θα μετάσχει και η ΕΕ». Ο Καμρού δεν κρύβει την αισιοδοξία του διότι «χάρη στον «θείο Ντον» και στον «θείο Βλαντ», ο ρόλος της Ευρώπης στη συγκεκριμένη περιοχή αναβαθμίζεται».
