Ολοι μας συγκλονισμένοι παρακολουθήσαμε τον γολγοθά αυτού του μικρού παιδιού και την τραγική του κατάληξη…
Ωστόσο, μήπως θα μπορούσαμε να βοηθήσουμε άλλα βρέφη και παιδιά που βρίσκονται σε ανάλογο κίνδυνο – στην περίπτωση βέβαια του μικρού Αγγελου, βρεθήκαμε αντιμέτωποι με ένα ακραίο φαινόμενο ψυχοπαθολογικής βίας – ώστε να προλάβουμε τον τραγικό επίλογο αυτής της ιστορίας; Μήπως θα μπορούσαμε να έχουμε προγράμματα για γονείς οι οποίοι αποκτούν το πρώτο τους παιδί και ανήκουν στις ευάλωτες ή «ειδικές» ομάδες του πληθυσμού;
Μητέρες με χαμηλό εισόδημα, άνεργες, μητέρες που ζουν σε πόλεις μακριά από την οικογένειά τους και επομένως δεν έχουν ένα δίκτυο ανθρώπων που θα μπορούσαν να τις στηρίξουν, θα μπορούσαν ενδεχομένως να βοηθηθούν από κάποιο πρόγραμμα και να δημιουργήσουν μια καλή σχέση με τα παιδιά τους.
Προβλήματα αντιμετωπίζουν πολλές μητέρες μετά τη γέννηση του παιδιού τους. Η εικόνα της ευτυχισμένης μητέρας που κρατάει στην αγκαλιά της το χαρούμενο νεογέννητο μωρό της απέχει παρασάγγας από την πραγματικότητα. Η εικόνα μάλιστα αυτή δημιουργεί ενοχές σε όποια μητέρα δεν αισθάνεται όπως η πλειοψηφία θεωρεί ότι θα έπρεπε να αισθάνεται. Οι γονείς που αποκτούν μωρό έρχονται αντιμέτωποι με πολλές προκλήσεις. Η συνεχής φροντίδα του βρέφους, οι αλλαγές στη συντροφική σχέση, η έλλειψη κοινωνικών επαφών, οι αλλαγές στην εργασία μπορεί να δημιουργήσουν μεγάλη πίεση στους γονείς. Αυτή η κρίσιμη εποχή μπορεί να αποτελέσει πρόσφορο έδαφος για την εμφάνιση επιλόχειας κατάθλιψης.
Η επιλόχεια κατάθλιψη δεν διαφέρει από την κατάθλιψη σε άλλες περιόδους του βίου αλλά εμφανίζεται συνήθως έως τρεις μήνες μετά τον τοκετό. Αποτελεί ένα μείζον θέμα υγείας για αρκετές γυναίκες. Ο επιπολασμός της διαταραχής αυτής υπολογίζεται μεταξύ 5% και 25%. Οι περισσότερες γυναίκες εμφανίζουν αυτά τα συμπτώματα ήδη τον πρώτο μήνα μετά τον τοκετό ωστόσο, συχνά εμφανίζονται 4-30 μέρες μετά τον τοκετό. Στην Ελλάδα, σε μια διδακτορική διατριβή του Τμήματος Ψυχολογίας του ΑΠΘ, διαπιστώθηκε ότι την πρώτη εβδομάδα μετά τον τοκετό ένα μεγάλο ποσοστό του δείγματος εμφάνισε καταθλιπτική συμπτωματολογία σε ποσοστό μάλιστα πολύ υψηλότερο από αντίστοιχες μελέτες σε άλλες χώρες . Τα παιδιά των μητέρων οι οποίες είχαν επιλόχεια κατάθλιψη εμφανίζουν προβλήματα στη συναισθηματική και γνωστική τους ανάπτυξη ενώ έχουν αυξημένες πιθανότητες να εμφανίσουν αργότερα στη ζωή τους ψυχοπαθολογία. Παράλληλα, έρευνες δείχνουν ότι η επιλόχεια κατάθλιψη στη χώρα μας παραμένει σε πολλές περιπτώσεις αδιάγνωστη. Οι γιατροί και οι νοσηλεύτριες αποδίδουν την κακή διάθεση της μητέρας στις αλλαγές των ορμονών και στην κόπωση με το νεογέννητο βρέφος.
Προγράμματα παρέμβασης σε ευάλωτες ομάδες υπάρχουν σε πολλά κράτη. Στις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής, στο Ηνωμένο Βασίλειο, στο Βέλγιο, στη Βουλγαρία. Σε αυτά τα προγράμματα μια εξειδικευμένη μαία επισκέπτεται οικογένειες στο σπίτι τους στην αρχή της κύησης. Η μαία συμβουλεύει τη μέλλουσα μητέρα σχετικά με την υγεία της, αλλά και τον τρόπο να αποκτήσει μια καλή σχέση με το μωρό της κατανοώντας τις ανάγκες του. Παράλληλα, στόχος της είναι η ίδια η μητέρα να πετύχει τους προσωπικούς της στόχους. Ηδη, στις πρώτες αυτές επισκέψεις μπορεί μια εκπαιδευμένη μαία να εντοπίσει πολλά θέματα και να ληφθούν προληπτικά μέτρα προκειμένου να διαφυλαχθεί η σωματική και η ψυχική υγεία του παιδιού αλλά και της μητέρας ενώ η συνεργασία και με άλλες κοινωνικές υπηρεσίες διασφαλίζει ότι τα παιδιά θα είναι ασφαλή. Η μαία επισκέπτεται συχνά κάθε μητέρα από την αρχή της εγκυμοσύνης και μέχρι το παιδί να συμπληρώσει τα δύο χρόνια.
Τα προγράμματα αυτά (Family Nurse Partnership FNP) ξεκίνησαν από το Πανεπιστήμιο του Κολοράντο στις Ηνωμένες Πολιτείες και γρήγορα επεκτάθηκαν και σε άλλες χώρες. Το Πανεπιστήμιο του Κολοράντο δίνει την άδεια λειτουργίας σε κάθε χώρα. Στο Ηνωμένο Βασίλειο το πρόγραμμα αυτό ισχύει από το 2007 και η σχετική άδεια λειτουργίας δόθηκε από τον υφυπουργό Υγεία και Κοινωνικής Μέριμνας.
Στο πρόγραμμα αυτό, η επιστημονική ομάδα αναζητά τις πρωτοτόκες μητέρες ηλικίας μέχρι 24 ετών που πληρούν τις προϋποθέσεις συμμετοχής ανάλογα με την περιοχή στην οποία κατοικούν. Η πολιτική του προγράμματος κατοπτρίζει τις ανάγκες αλλά και τις δυνάμεις της κάθε μητέρας. Στο Ηνωμένο Βασίλειο η συγκεκριμένη υπηρεσία στα 15 χρόνια λειτουργίας της έχει βοηθήσει 462 οικογένειες δουλεύοντας εντατικά με την κάθε μία για 2½ χρόνια.
Στη Γαλλία, η πρώην αναπληρώτρια υπουργός Ευρώπης και Εξωτερικών Υποθέσεων Σαρλότ Κομπέλ έδωσε στη δημοσιότητα κάποια ανατριχιαστικά νούμερα. Ενα παιδί είναι θύμα αιμομιξίας, βιασμού ή σεξουαλικής επίθεσης κάθε τρία λεπτά. Ενα παιδί πεθαίνει κάθε πέντε λεπτά κακοποιημένο από μέλη της οικογένειάς του. Μετά τις δηλώσεις αυτές εφαρμόστηκε και στη Γαλλία ένα πρόγραμμα για την προστασία των παιδιών από κάθε μορφή βίας. Η λεγόμενη Προστασία Μητρότητας Βρεφών (PMI Protection Maternelle Infantile) στόχο έχει την παρακολούθηση της εγκυμοσύνης και του νεογνού στη διάρκεια της περιγεννητικής περιόδου γυναικών που είναι σε ευάλωτη ομάδα.
Στην Ελλάδα υπάρχουν προγράμματα προστασίας γυναικών θύματα κακοποίησης, ωστόσο, από όσο γνωρίζω, δεν υπάρχουν προγράμματα πρόληψης κακοποίησης μικρών παιδιών.
Μια έγκαιρη ανάλογη παρέμβαση στη χώρα μας ίσως να βοηθούσε μητέρες με δύσκολη προσωπική ιστορία, απομονωμένες και με οικονομικές δυσκολίες να αντεπεξέλθουν στις απαιτήσεις ενός βρέφους και να δημιουργήσουν μια καλή σχέση με το παιδί τους.
Η Ζαΐρα Παπαληγούρα είναι ψυχολόγος, τ. καθηγήτρια, Τμήμα Ψυχολογίας ΑΠΘ
