Για χρόνια η βασική επιδίωξη των ΗΠΑ ήταν να εξασφαλίσουν ότι τα άλλα κράτη της Νοτιοανατολικής Ασίας δεν θα εξελιχθούν σε δορυφόρους γύρω από την Κίνα. Αυτό, για παράδειγμα, μπορεί να εξηγήσει γιατί οι ΗΠΑ επένδυσαν τόσο στην αποκατάσταση καλών σχέσεων με το Βιετνάμ, παρότι τη χώρα κυβερνά ακόμη ένα Κομμουνιστικό Κόμμα που μπορεί να υπερηφανεύεται ότι είχε οδήγησε την υπερδύναμη σε μια ταπεινωτική ήττα.
Αυτό, μάλιστα, αναλογούσε και στις ίδιες τις επιδιώξεις των χωρών αυτών. Άλλωστε, πέραν της γεωπολιτικής βαρύτητας της Κίνας (και μιας ιστορίας προηγούμενων συγκρούσεων), οι χώρες αυτές είχαν πάντα το πρόβλημα των εμπορικών ελλειμμάτων τους στις συναλλαγές με την Κίνα, τα οποία προσπαθούσαν να τα αντισταθμίσουν με έντονη εξαγωγική δραστηριότητα προσανατολισμένη προς τις δυτικές αγορές.
Με μια έννοια, όσο μεγαλύτερη γινόταν η ενσωμάτωση οικονομιών όπως το Βιετνάμ, η Ινδονησία, η Μαλαισία, η Ταϊλάνδη, οι Φιλιππίνες στα δυτικά δίκτυα ελεύθερου εμπορίου, τόσο περιοριζόταν η δυνητική επιρροή της Κίνας. Μάλιστα, η βασική τους οικονομική ανησυχία ήταν η αύξηση των κινεζικών εισαγωγών, που έπληττε την παραγωγική τους βάση. Για παράδειγμα, στην Ινδονησία έχουν χαθεί 80.000 θέσεις εργασίας στην κλωστοϋφαντουργία και εκτιμάται ότι άλλες 280.000 κινδυνεύουν, εξαιτίας των κινεζικών εισαγωγών.
Τώρα, όμως, μια άλλη ανησυχία προστίθεται καθώς βλέπουν ότι οι ΗΠΑ τους επιβάλλουν υψηλούς δασμούς: 46% στο Βιετνάμ, 24% στη Μαλαισία, 49% στην Καμπότζη και 32% στην Ινδονησία. Και μπορεί προσωρινά οι περισσότεροι να ανεστάλησαν για 90 μέρες (πλην του καθολικού δασμού 10% που παραμένει σε ισχύ), αλλά δεν είναι καθόλου δεδομένο ότι δεν θα επανέλθουν.
Όμως, εάν περιοριστεί η πρόσβαση στις δυτικές αγορές, τότε αντικειμενικά αναβαθμίζεται η Κίνα και η αγορά της. Αλλά εδώ έχουμε να αντιμετωπίσουμε όλα τα προβλήματα στη σχέση αυτών των χωρών με το Πεκίνο και κυρίως τους άνισους όρους εμπορίου.
Αυτό ακριβώς εξηγεί γιατί σπεύδει τώρα η Κίνα να εκμεταλλευτεί την απογοήτευση από τη στάση των ΗΠΑ και να προβάλει εαυτόν ως τη βασική δύναμη που ακόμη πιστεύει στο ελεύθερο εμπόριο και είναι αντίθετη στον προστατευτισμό. «Οι δύο χώρες πρέπει να εργαστούν μαζί για να στηρίξουν το παγκόσμιο εμπόριο και να διατηρήσουν τη σταθερότητα των βιομηχανικών και εφοδιαστικών αλυσίδων», ήταν μια χαρακτηριστική αποστροφή του Σι Τζινπίνγκ στο Βιετνάμ.
Καθόλου τυχαία στην ατζέντα των συζητήσεων του Σι ψηλά ήταν και η αναβάθμιση του εμπορίου της Κίνας με τις χώρες της ASEAN στο πλαίσιο των διαπραγματεύσεων για τη διαμόρφωση μιας πιο ζώνης ελεύθερου εμπορίου μεταξύ τους.
Ουσιαστικά, η Κίνα φαίνεται να θέλει να προσφέρει στις χώρες αυτές ένας είδος ηγεμονικής σχέσης, εντός της οποία υπόσχεται ότι θα βοηθήσει και στη δική τους ευημερία. Βεβαίως, αυτό θα εξαρτηθεί σε σημαντικό βαθμό από το εάν η ίδια η Κίνα θα μπορέσει να αποτελέσει έναν εξαγωγικό προορισμό για τις χώρες της Νοτιοανατολικής Ασίας και όχι απλώς έναν διαρκώς πιο ωφελούμενο εξαγωγέα προς αυτές. Ας μην ξεχνάμε ότι ακόμη μεγαλύτερη απελευθέρωση του εμπορίου στην περιοχή θα σημαίνει και άρση των όποιων φραγμών έχουν υψωθεί τα τελευταία χρόνια απέναντι στην Κίνα (περίπου 104 νέοι περιορισμοί στα κινεζικά προϊόντα έχουν τεθεί μετά το 2021 από χώρες της περιοχής). Βεβαίως, δεν είναι πάντα εύκολο για τις κυβερνήσεις των χωρών αυτών, που έχουν μεγάλους πληθυσμούς με χαμηλά εισοδήματα, να εξηγήσουν γιατί δεν θα πρέπει οι πιο φτωχοί καταναλωτές να έχουν πρόσβαση στα φτηνότερα κινεζικά προϊόντα. Ωστόσο, την ίδια στιγμή έχουν τη δυνατότητα οι χώρες αυτές να επενδύουν και σε υψηλότερης προστιθέμενης αξίας και να γίνουν με τη σειρά τους προμηθευτές των κινεζικών επιχειρήσεων.
Με αυτή την έννοια για την Κίνα και την ηγεσία της, η συγκυρία αυτή είναι ταυτόχρονα μια μεγάλη ευκαιρία να αντιστρέψει την προσπάθεια της Δύσης να προσεταιριστεί τις γειτονικές της χώρας αλλά και να αποκτήσει ακόμη μεγαλύτερη πρόσβαση σε έναν ιδιαίτερα μεγάλο περιφερειακό οικονομικό πόλο, ο οποίος μάλιστα χαρακτηρίζεται από αναπτυξιακές δυναμικές πιο ισχυρές από αυτές της Δύσης. Από την άλλη, θα είναι και μια δοκιμασία για την ικανότητά της όχι απλώς να κατοχυρώνει τα δικά της συμφέροντα, αλλά και να μπορεί να εγγυηθεί την οικονομική ανάπτυξη των γειτονικών χωρών, κοντολογίς να δείξει ότι μπορεί να παίξει έναν όντως ηγεμονικό ρόλο. Και αντίστοιχα για τις γειτονικές της χώρες, το μεγάλο δίλημμα είναι σε ποιο βαθμό είναι διατεθειμένες μια προοπτική αναβάθμισης των οικονομικών σχέσεων με την Κίνα, ακόμη και εάν αυτή περιλαμβάνει μεγαλύτερη πρόσβαση στην κινεζική αγορά, θα οδηγήσει στη μερική έστω αναίρεση της όποιας ανεξαρτησίας και διακριτότητας ως προς το συνολικό γεωπολιτικό προσανατολισμό τους είχαν κατοχυρώσει.
Αυτό σημαίνει ότι τόσο για την Κίνα όσο και για τις χώρες αυτές η όποια αναβάθμιση των μεταξύ τους εμπορικών σχέσεων, θα απαιτήσει μια σύνθετη εξισορρόπηση απαιτήσεων που είναι συχνά είναι ανταγωνιστικές. Όμως, την ίδια στιγμή η πολιτική του Ντόναλντ Τραμπ φαίνεται να δημιουργεί και την αντικειμενική πίεση σε αυτή την κατεύθυνση αλλά και το κρίσιμο παράθυρο ευκαιρίας.
