Εκατομμύρια γυναίκες στην απέναντι όχθη του Ατλαντικού φοβούνται ότι θα έρθουν ξανά αντιμέτωπες με τον εφιάλτη της απαγόρευσης των αμβλώσεων λόγω της προεδρίας του Ντόναλντ Τραμπ.
Χιλιάδες είναι εκείνες που δεν μένουν σιωπηλές και αναρτήσεις με hashtags όπως #MyBodyMyChoice και #AbortionRightsNow κατακλύζουν τις πλατφόρμες κοινωνικής δικτύωσης.
Εκεί μοιράζονται προσωπικές εμπειρίες, εκφράζουν την ανησυχία τους, αλλά κυρίως διατρανώνουν τη διάθεσή τους να παλέψουν και να μετατρέψουν τον φόβο σε μια εκρηκτική δύναμη για αλλαγή.
Η Ελλάδα, ευτυχώς, ανήκει (ακόμη) σε εκείνη την πλευρά της Δύσης όπου επικρατούν οι δημοκρατικές προοδευτικές πρακτικές κόντρα στον alt-right νεοσυντηρητισμό των ΗΠΑ. Ή μήπως δεν είναι ακριβώς έτσι;
Σημειώνεται πως στη χώρα μας το δικαίωμα στην άμβλωση έχει κατοχυρωθεί συνταγματικά από το 1986. Επιτρέπεται έως τη 12η εβδομάδα κύησης χωρίς περιορισμούς, έως την 24η σε περιπτώσεις ανωμαλιών που έχουν σχέση με το έμβρυο και οποτεδήποτε κινδυνεύει η ζωή της εγκύου.
Κι όμως. Παρά το θεσμικό πλαίσιο, πολλές γυναίκες καταγγέλλουν ότι ακόμη και το 2025 βρίσκουν εμπόδια στη διακοπή μιας ανεπιθύμητης κύησης. Δεν είναι λίγες οι μαρτυρίες που αποκαλύπτουν πως όταν επισκέπτονται ένα δημόσιο νοσοκομείο προκειμένου να προχωρήσουν σε άμβλωση, μέρος του ιατρονοσηλευτικού προσωπικού επιχειρεί να τις αποτρέψει, επικαλούμενο λόγους ηθικής, ενώ δεν λείπουν εκφράσεις όπως «είναι αμαρτία, θα σε τιμωρήσει ο Θεός».
Ακόμη και σήμερα, η νομική κατοχύρωση του δικαιώματος στην αυτοδιάθεση των γυναικών στο σώμα τους όσον αφορά τη διακοπή της κύησης δεν έχει καταφέρει να λειτουργήσει ως ανάχωμα στα ταμπού και στην εκφορά ενός μεσαιωνικού ύφους λόγου. Πριν από λίγο καιρό, φτάσαμε να ακούσουμε πως είναι καλύτερο να γεννήσει μια γυναίκα ένα παιδί και αν δεν το θέλει ύστερα να το… πετάξει, παρά να προχωρήσει σε άμβλωση.
Η οδύσσεια των γυναικών
Μιλώντας στα «ΝΕΑ», γυναίκες και επαγγελματίες του κλάδου της υγείας αποκαλύπτουν τον γολγοθά που βιώνουν προκειμένου να πραγματοποιήσουν μια άμβλωση εντός του δημόσιου συστήματος. Ανάμεσά τους, η Λ.Π., η οποία επισκέφθηκε το μαιευτήριο Αλεξάνδρα όταν η φίλη της είπε ότι είναι έγκυος και επιθυμεί να διακόψει την εγκυμοσύνη της. Τα όσα περιγράφει είναι αποκαλυπτικά:
«Προσπαθούσαν να την αποτρέψουν λέγοντάς της επιχειρήματα μεσαιωνικών χρόνων, όπως ότι είναι αμαρτία. Τη φόβιζαν ότι στο μέλλον δεν θα μπορεί να κάνει παιδιά γιατί θα την εκδικηθεί ο Θεός. Προσπαθούσαν να την επηρεάσουν ψυχολογικά.
Δεν τη στήριξαν καθόλου, απεναντίας η φίλη μου, ύστερα από αυτό, βίωνε πολύ έντονα συναισθήματα θλίψης γιατί σκεφτόταν όσα άκουσε στο νοσοκομείο. Μάλιστα, την πρώτη φορά που πήγαμε στο Αλεξάνδρα η φίλη μου δεν κατάφερε να προχωρήσει σε άμβλωση, καθώς μας είπαν ότι δεν υπάρχει γιατρός που να δέχεται να την κάνει. Οπότε έπρεπε να περιμένει μέχρι να βρεθεί κάποιος/α που να μην επικαλεστεί λόγους συνείδησης».
Και συνεχίζει: «Οι δυσκολίες που αντιμετώπισε δεν σταμάτησαν εκεί.
Ακόμη και όταν έκανε την άμβλωση συνέχισε να ταλαιπωρείται. Επειτα από πολλές μέρες αιμορραγίας επισκεπτόμαστε πάλι το νοσοκομείο και μας ανακοινώνουν ότι δεν έγινε σωστά η επέμβαση και πως πρέπει να υποστεί μία δεύτερη.
Εν τέλει ούτε αυτή ήταν επιτυχημένη, με αποτέλεσμα να της κοπεί η περίοδος για μήνες. Αναγκάστηκε να κάνει και τρίτη επέμβαση. Βίωνε για εβδομάδες όλη αυτή την ταλαιπωρία που απλά δεν είχε τέλος».
Σε ένα άλλο ενδεικτικό περιστατικό, το 2017, ο Συνήγορος του Πολίτη αποφάσισε τη διενέργεια αυτεπάγγελτης έρευνας μετά την άρνηση των αναισθησιολόγων στο μοναδικό νοσοκομείο της Σάμου να συμμετέχουν σε επεμβάσεις τεχνητής διακοπής κύησης, επικαλούμενοι τις αρχές της ηθικής τους συνείδησης και αναγκάζοντας τις γυναίκες είτε να καταφεύγουν στον ιδιωτικό τομέα και να επωμίζονται το κόστος είτε να ταξιδεύουν μέχρι την Αθήνα.
Οπως σημειώνει η δικηγόρος Ιωάννα Στεντούμη, ο νόμος αλλά και η νομολογία των δικαστηρίων (άρθρο 31 παρ. 1 Ν. 3418/2005) προστατεύουν τους γιατρούς που αρνούνται να πραγματοποιήσουν την άμβλωση, καθώς δεν μπορεί να υποχρεωθούν να προβούν σε ιατρική πράξη που αντιβαίνει στις θρησκευτικές τους πεποιθήσεις ή στην ηθική τους συνείδηση.
«Στην πράξη, μια γυναίκα πολλές φορές δεν έχει το δικαίωμα επιλογής για την αυτοδιάθεση του σώματός της.
Τα αναπαραγωγικά της δικαιώματα έρχονται σε δεύτερη μοίρα. Την ίδια στιγμή, προσβάλλεται η αξιοπρέπειά της, αφού της στερείται το δικαίωμα στην επιλογή. Ξέρω πάρα πολλές περιπτώσεις γυναικών που πήγαν σε ένα δημόσιο νοσοκομείο και μέρος του ιατρονοσηλευτικού προσωπικού ουσιαστικά δεν τους επέτρεψε να προχωρήσουν σε διακοπή κύησης, καθώς επικαλέστηκε λόγους συνείδησης», σημειώνει η δικηγόρος.
Κλείνοντας το μάτι στους ιδιώτες
Συχνά, λοιπόν, οι γυναίκες αναγκάζονται είτε να περιφέρονται από νοσοκομείο σε νοσοκομείο μέχρι να βρουν κάποιον/α γιατρό που να δεχθεί να πραγματοποιήσει μια άμβλωση είτε να επωμιστούν το διόλου ευκαταφρόνητο ποσό που απαιτούν οι ιδιώτες γιατροί.
Τι γίνεται, άραγε, με τις γυναίκες που ζουν στην περιφέρεια ή εκείνες που δεν έχουν να πληρώσουν; Νοσηλεύτρια στο μαιευτήριο Ελενα εξηγεί ότι «όσες δεν μπορούν να επωμιστούν το κόστος χρησιμοποιούν πολλές φορές ίσως και ανορθόδοξες μεθόδους διακοπής κύησης, με αποτέλεσμα να έρχονται στα επείγοντα με αιμορραγίες και τότε αναγκαστικά μπαίνουν να κάνουν τον καθαρισμό».
Την ταξική διάσταση του ζητήματος μας επισημαίνει και μια γιατρός του ΕΣΥ, η οποία σημειώνει πως αν νόμιμα έχει κανείς δικαίωμα να ασκεί την ιατρική και στον ιδιωτικό και στον δημόσιο τομέα, το βάρος πέφτει συνήθως στον ιδιωτικό, για λόγους οικονομικούς. Οσα μας περιγράφει η ίδια ότι άκουσε ως φοιτήτρια από τους πανεπιστημιακούς γιατρούς είναι διαφωτιστικά για το τι ακριβώς συμβαίνει στο θέμα των εκτρώσεων στην Ελλάδα.
«Οταν ρωτήσαμε τον έναν εξ αυτών αν πραγματοποιούνται διακοπές κύησης στην κλινική, η απάντηση που πήραμε ήταν: Ναι, αλλά είμαι ο μόνος που το κάνει. Ως φοιτήτριες κάπως θορυβηθήκαμε, με αποτέλεσμα να ξεσηκωθούμε.
Την επόμενη ημέρα στο θεωρητικό μάθημα ρωτήσαμε τον διδάσκοντα, ο οποίος μάλιστα ήταν και επίκουρος καθηγητής, αν και γιατί δεν πραγματοποιούνται διακοπές κύησης. Η απάντηση ήταν ότι για ηθικούς λόγους μπορούμε να αρνηθούμε και είναι δικαίωμά μας.
Τότε ρωτήθηκε και πάλι από έναν φοιτητή εάν κάνει την ίδια πράξη στο ιατρείο του – και η απάντηση που έδωσε ήταν πως όλα έχουν μια τιμή…».
Από την πλευρά της, μαία που εργάζεται χρόνια σε δημόσια νοσοκομεία εξηγεί πως εφόσον προκύψει άρνηση των γιατρών, θα πρέπει να υπάρχουν άλλοι γυναικολόγοι που θα καλύψουν αυτό το κενό.
Σημειώνει, μάλιστα, πως η άρνηση θα πρέπει να αιτιολογείται γραπτά, προκειμένου να γνωρίζει από νωρίς το νοσοκομείο ότι θα βρεθεί αντιμέτωπο με αυτή την προβληματική κατάσταση.
Η ίδια τονίζει πως αυτό θα κατοχύρωνε και την ασθενή αλλά και τη μαία ως συνεργάτιδα που προσπαθεί να πραγματοποιήσει μια άμβλωση. Η Γιάννα Βασιλάκη, μαία και πρόεδρος του συλλόγου «Σπίτι Θηλασμού – Μητέρας – Οικογένειας», επισημαίνει ότι με το ισχύον νομικό πλαίσιο και τις συχνές αρνήσεις γιατρών στα δημόσια νοσοκομεία η ιδιωτική λύση συχνά μοιάζει με μονόδρομο.
Παράλληλα, η συζήτηση γύρω από το «δικαίωμα του αγέννητου παιδιού» επανέρχεται διαρκώς, εγείροντας ηθικά και νομικά ερωτήματα.
Το επιχείρημα ότι το έμβρυο έχει ζωή και, επομένως, δικαιώματα που δεν μπορεί να παραβιάσει η γυναίκα η οποία το κυοφορεί, ακόμη κι αν αφορά το ίδιο της το σώμα, προκαλεί έντονες αντιπαραθέσεις και αναζωπυρώνει τον δημόσιο διάλογο.
Η δικηγόρος κυρία Στεντούμη τονίζει ότι δεν μπορούμε να μιλάμε για δικαίωμα παιδιού, ειδικά μέχρι τη 12η εβδομάδα (όριο που ισχύει όταν δεν έχει μεσολαβήσει εγκυμοσύνη έπειτα από σεξουαλικό αδίκημα ή ζητήματα υγείας), όταν το έμβρυο δεν είναι καν βιώσιμο.
Εξηγεί ότι αν επικρατήσουν οι φωνές που κάνουν λόγο για τα «δικαιώματα μιας αγέννητης ζωής», οι γυναίκες θα μείνουν τελείως απροστάτευτες, αφού δεν θα έχουν το δικαίωμα να αποφασίζουν για το ίδιο τους το σώμα. Επιπλέον, το να είναι η μητρότητα επιλογή αποτελεί δίχτυ προστασίας τόσο για τις μητέρες όσο και για τα παιδιά.
Απουσία επίσημων στοιχείων
Ολα αυτά συμβαίνουν ενώ στη χώρα μας εξακολουθεί να μην υπάρχει επίσημη καταγραφή των αμβλώσεων που πραγματοποιούνται κάθε χρόνο. Στο σύστημα του ΕΟΠΥΥ, βεβαίως, υπάρχει ξεχωριστός κωδικός για τις αμβλώσεις, οι οποίες είναι και συνταγογραφούμενες. Ωστόσο, παραμένει απορίας άξιο γιατί, αντί να δηλώνονται ως τέτοιες, οι γιατροί επιλέγουν κωδικούς που αναφέρονται σε ατελή ή εξωμήτρια κύηση.
Η μαία κυρία Βασιλάκη σχολιάζει πως η υποτίμηση του στατιστικού πλαισίου είναι στην ουσία υποτίμηση προς την ίδια τη γυναίκα.
«Αν δεν έχουμε στατιστικά δεδομένα, αν δεν έχουμε στα χέρια μας αριθμούς, δεν μπορεί να υπάρξει κανένας σχεδιασμός από την πολιτεία. Από τη στιγμή που δεν γίνεται καταγραφή των περιστατικών, η ιατρική κοινότητα δεν μπορεί να βγάλει συμπεράσματα και να προτείνει στοχευμένες καμπάνιες για την ενημέρωση και τη σεξουαλική διαπαιδαγώγηση των γυναικών», τονίζει.
Ας μεταφερθούμε στη Γερμανία του 1929. Εκεί που ο πολιτικοποιημένος γερμανοεβραίος δραματουργός και γιατρός Φρίντριχ Βολφ πραγματοποιούσε παράνομες αμβλώσεις, βοηθώντας γυναίκες οι οποίες δεν είχαν την οικονομική δυνατότητα, κυρίως από τα λαϊκά στρώματα, να κάνουν τη συγκεκριμένη ιατρική πράξη με ασφάλεια.
Ο ίδιος, μάλιστα, αποφάσισε να γράψει το «Κυανιούχο κάλιο» περιγράφοντας την ιστορία της Χέτε. Μιας από τις χιλιάδες γυναίκες που βίωσαν ανείπωτο πόνο στην προσπάθειά τους να τερματίσουν την κύησή τους.
Σχεδόν έναν αιώνα μετά, η σκηνοθέτρια και κοινωνική ανθρωπολόγος Μάρθα Μπουζιούρη αποφάσισε να ανεβάσει το έργο στο Δημοτικό Θέατρο Πειραιά.
«Μέσα από το έργο παρατηρούμε την κυκλικότητα της ιστορίας.
Το γεγονός ότι εκατό χρόνια μετά εξακολουθούμε να βάζουμε με όρους διαπραγμάτευσης το δικαίωμα της αυτοδιάθεσης του σώματος.
Μπορεί στην Ελλάδα οι αμβλώσεις να αποτελούν νομικά κατοχυρωμένο δικαίωμα, ωστόσο δεν είναι ουσιωδώς κοινωνικά διασφαλισμένο.
Μέχρι και σήμερα η κοινωνία βάζει στις γυναίκες εμπόδια ηθικοπλαστικής και ψυχολογικής φύσης, που τις κάνει να αισθάνονται ενοχικά όταν επιθυμούν να διακόψουν μια εγκυμοσύνη.
Την ίδια στιγμή, ορθώνονται μπροστά τους και πρακτικά εμπόδια, όπως είναι η άρνηση των γιατρών να προχωρήσουν σε άμβλωση επικαλούμενοι λόγους ηθικής συνείδησης» μας λέει και συνεχίζει: «Παρατηρούμε, επίσης, ότι γίνεται μια συστηματική προσπάθεια να μετατοπιστεί το κέντρο βάρους της συζήτησης από το δικαίωμα στις ασφαλείς αμβλώσεις στο δικαίωμα του αγέννητου παιδιού. Οπως μας δείχνει η πραγματικότητα, όμως, το ενδιαφέρον δεν είναι ειλικρινές.
Αρκεί κανείς να αναλογιστεί πόσο κόπτεται σε θεσμικό επίπεδο η πολιτεία για το πώς ζουν τα γεννημένα παιδιά, τόσο ψυχοσυναισθηματικά όσο και υλικά. Το επιχείρημα του “αγέννητου παιδιού” έρχεται για να θολώσει τα νερά. Αποτέλεσμα; Να μη συζητούμε για το έλλειμμα κοινωνικής πρόνοιας, για την απουσία εργασιακών δικαιωμάτων στις μητέρες, αλλά και για την έλλειψη ουσιαστικής κρατικής αρωγής στις γυναίκες που θέλουν να φέρουν ένα παιδί».
