Οταν πριν από λίγες εβδομάδες περνούσα την πόρτα του Μουσείου Βαν Γκογκ στο Αμστερνταμ, περίμενα να είμαι θεατής στο γνώριμο έργο των πολυσύχναστων εκθεσιακών χώρων όπου οι επισκέπτες στριμώχνονται για μια ματιά στους διάσημους πίνακες. Αντίθετα, με περίμενε μια απρόσμενη ησυχία. Είχα την άνεση να θαυμάσω από κοντά, στον χρόνο μου, την ποιητική, σχεδόν ονειρική εικόνα της «Ανθισμένης αμυγδαλιάς» με τα λεπτεπίλεπτα μπουμπούκια, τα οποία έμοιαζαν να αιωρούνται σ’ έναν ανοιξιάτικο ουρανό. Αλλά και να περιηγηθώ με ηρεμία στα σκιτσαρισμένα με μολύβι στιγμιότυπα από καθημερινές ασχολίες της υπαίθρου και να βγάλω φωτογραφίες τα «Ηλιοτρόπια» εστιάζοντας στις παχιές πινελιές κάθε απόχρωσης του κίτρινου που έμοιαζαν να πάλλονται ζωντανές χωρίς κάποιος να μπαίνει στο κάδρο μου. Στάθηκα μπροστά στην «Εναστρη νύχτα πάνω από τον Ροδανό» αφήνοντας τα μάτια μου να περιπλανηθούν στα στροβιλιζόμενα αστέρια και τις αντανακλάσεις του φωτός στο νερό, χωρίς βιασύνη και κατάφερα να ακούσω χωρίς να περιμένω στην ουρά τα αποσπάσματα για τις τελευταίες ημέρες του ζωγράφου στην Αρλ της Γαλλίας. Ακόμα και το «Δωμάτιο στην Αρλ» με τις παραμορφωμένες προοπτικές του, φαινόταν πιο ζεστό και οικείο μέσα στη γαλήνη του χώρου.
Αναζητώντας την πηγή αυτής της απρόσμενης αρμονίας στις συνθήκες ξενάγησης σε ένα από τα πιο δημοφιλή μουσεία του κόσμου, τη βρήκα στην αντισυμβατική απόφαση της διοίκησής του να περικόψει τον αριθμών των επισκεπτών του. Εφαρμόζοντας ένα διαφορετικό μοντέλο από αυτό που έχουν καθιερώσει τα τελευταία χρόνια οι πιο δημοφιλείς πολιτιστικοί οργανισμοί που βλέπουν στις ορδές των επισκεπτών την επιτυχία τους, η διευθύντρια του Μουσείου Εμιλι Γκόρντεκερ, αντίτεινε την ποιότητα της εμπειρίας μιας βόλτας μπροστά στις εγκαταστάσεις του. Ετσι, το 2022 προχώρησε σε μείωση 18% των διαθέσιμων εισιτηρίων εισόδου, περιορίζοντας κατά 400.000 τους επισκέπτες της χρονιάς.
«ΔΥΣΑΡΕΣΤΗ ΕΜΠΕΙΡΙΑ». Μιλώντας στους λονδρέζικους «Times», η Γκόρντεκερ η οποία ανέλαβε τα ηνία του Μουσείου το 2020 λίγο πριν απ’ την πανδημία, εξήγησε ότι οδηγήθηκε στη συγκεκριμένη λύση προκειμένου να αντιμετωπίσει το φαινόμενο του συνωστισμού που είχε αρχίσει να γιγαντώνεται στις αίθουσές του. «Η εμπειρία της επίσκεψης γινόταν δυσάρεστη. Μειώσαμε την αναμονή των επισκεπτών πολύ συνειδητά δίνοντας προτεραιότητα στην ποιότητα της επίσκεψης», ανέφερε η διευθύντρια. Η παύση που επέβαλαν τα περιοριστικά μέτρα για τον κορωνοϊό, βοήθησαν να εδραιωθεί η αλλαγή κατεύθυνσης και το Μουσείο με την επανεκκίνησή του να λειτουργήσει με διαφορετικό πλάνο. Αυτό περιλαμβάνει πλέον τον περιορισμό του αριθμού των διαθέσιμων δελτίων εισόδου ώστε η ροή εκείνων που εισέρχονται στο Μουσείο να είναι ομαλή, την επιβολή ωριαίας ποσόστωσης στις κρατήσεις και τη βελτίωση της σήμανσης των χώρων για την ευκολότερη πλοήγηση μεταξύ των ορόφων. «Θέλουμε να βεβαιωθούμε ότι οι επισκέπτες πραγματικά απολαμβάνουν τον χρόνο τους με τα έργα του Βαν Γκογκ. Ζητάμε από τους ανθρώπους να κάνουν κράτηση εκ των προτέρων ώστε να είναι σίγουροι ότι όταν όντως θα μας επισκεφθούν, θα έχουν μια ευχάριστη εμπειρία», επισήμανε η Εμιλι Γκόρντεκερ.
Η απόφαση αυτή δεν ήρθε ξαφνικά αλλά ήταν μάλλον μια λογική επέκταση των μέτρων που είχαν ληφθεί λίγα χρόνια νωρίτερα, την επαύριο του 2017, όταν η επισκεψιμότητα χτύπησε κόκκινο, φτάνοντας τον αριθμό ρεκόρ των 2,26 εκατομμυρίων ανθρώπων και η βόλτα στους χώρους του Μουσείου μετατράπηκε σ’ έναν μικρό εφιάλτη. Τότε, ο συνωστισμός στις αίθουσες με τους 200 πίνακες συνολικά και τα 500 σχέδια του Βαν Γκογκ ήταν κανόνας, η αναμονή ακόμα και στην γκαρνταρόμπα ήταν μεγάλη, ενώ η ουρά για την είσοδο κύκλωνε το κτίριο καθημερινά. Η επέκταση του ωραρίου λειτουργίας ώστε να ικανοποιήσει το τόσο αυξημένο ενδιαφέρον που έπεσε στο τραπέζι ως μία πιθανή λύση, συνεπαγόταν την έκθεση των έργων του Βαν Γκογκ σε περισσότερο φως, προκαλώντας τους ζημιές, άρα απορρίφθηκε αμέσως. Ποιος λοιπόν ήταν ο καλύτερος τρόπος για να ανταποκριθούν οι ιθύνοντες του Μουσείου στην πρόκληση της υπερεπισκεψιμότητας;
ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΤΟΥ ΠΛΗΘΟΥΣ. Από το αδιέξοδο τους έβγαλε η εκπόνηση ενός ρεαλιστικού σχεδίου διαχείρισης του πλήθους που σήμαινε ταυτόχρονα την υιοθέτηση περιοριστικών κανόνων. Οπως είχαν εξηγήσει εκπρόσωποι του Μουσείου μιλώντας στην ιστοσελίδα Skift, το σημείο εκκίνησής τους ήταν η ανάλυση της συμπεριφοράς των επισκεπτών εντός των τειχών του Μουσείου για να διασφαλίσουν ότι χρησιμοποιούνται όσο το δυνατόν περισσότερο οι γωνιές του κτιρίου για την αποτελεσματικότερη κατανομή τους στις αίθουσες. Η κίνηση αυτή κρίθηκε αναγκαία αφού αν κι οι χώροι του ήταν σχετικά μικροί, υποδέχονταν πολύ περισσότερους επισκέπτες, 500 ανά τετραγωνικό μέτρο, σε σύγκριση με άλλους μεγάλους πολιτιστικούς οργανισμούς όπως η Tate Modern με 171 και το Λούβρο με 140.
Στην εξίσωση που θα οδηγούσε στο ιδανικό νούμερο όσων θα έπρεπε να κόβουν εισιτήριο κάθε χρόνο, έβαλαν κι άλλες μεταβλητές όπως οι εκδηλώσεις και οι αργίες που επηρεάζουν την επισκεψιμότητα, τα εποχιακά μοτίβα και η ροή τουριστών στην ίδια την πόλη του Αμστερνταμ που έβαινε διαρκώς αυξανόμενη. Ιδιαίτερα χρήσιμη αποδείχτηκε η δημιουργία μιας νέας ομάδας που προσάρμοζε τα διαθέσιμα εισιτήρια στα ταμεία ανά 15 λεπτά με βάση την κίνηση εντός του Μουσείου σε πραγματικό χρόνο. Μολονότι οι νέες πρακτικές που τέθηκαν σε ισχύ σήμαιναν και τη μείωση της προσέλευσης, την ίδια στιγμή στις μετρήσεις του Μουσείου αυξήθηκαν οι δείκτες ικανοποίησης των επισκεπτών, γεγονός που έστειλε ένα ηχηρό μήνυμα ότι οι πρωτοβουλίες ήταν προς τη σωστή κατεύθυνση. Παράδοξο στην εποχή του υπερτουρισμού; Μάλλον ανακουφιστικό κι ένα ηχηρό παράδειγμα για όλα τα μουσεία στον κόσμο, ακόμα και τα ελληνικά που στροβιλίζονται στη δίνη της συμφόρησης επισκεπτών και μοιάζουν να πνίγονται. Μερικές φορές, το λιγότερο είναι όντως το πραγματικό περισσότερο!
