Προϊόν εκείνης της αναζήτησης, στην οποία έλαβαν μέρος άνθρωποι όπως ο Γκάντι, ο Μπέρτραντ Ράσελ και ο Σίνκλερ Λιούις, ήταν το βιβλίο «Το νόημα της ζωής» (1932). Εκτοτε έχουν συμβάλει κι άλλοι σε αυτή την αποστολή. Στο ποίημά της «982», για παράδειγμα, η Εμιλυ Ντίκινσον γράφει: «Αν εμποδίσω να ραγίσει μια Καρδιά/ Μάταια δε θα ζω/ Αν στάξω λάδι στην Πληγή/ Ή αν θα σβήσω έναν Καημό/ Αμα συντρέξω έναν αδύναμο Κοκκινολαίμη/ Για τη Φωλιά να βρει το γυρισμό/ Μάταια δε θα ζω.» («44 ποιήματα & 3 γράμματα»,εκδ. Το Ροδακιό, μετάφραση Ερρίκος Σοφράς)
Η ταπεινή αυτή στήλη αναφέρθηκε δύο φορές πέρυσι στο υψηλό αυτό θέμα, μία με αφορμή ένα βιβλίο του βέλγου φιλοσόφου Πασκάλ Σαμπό («Το νόημα είναι μια κυκλοφορία», 14/9/2024) και μία δεύτερη με αφορμή τον θάνατο της επιζήσασας του Ολοκαυτώματος Λόρε Σίγκαλ («Αναζητώντας το νόημα», 12/10/2024). Τροφή για το σημερινό σημείωμα έδωσε η δεκαετής αναζήτηση ενός βρετανού συγγραφέα, του Τζέιμς Μπέιλι. «Τον Σεπτέμβριο του 2025», γράφει στην Guardian, «ήμουν άνεργος, καταστενοχωρημένος, ζούσα μόνος μου στο τροχόσπιτο του μακαρίτη του παππού μου και αναρωτιόμουν ποιο είναι το νόημα της ζωής, πού θα βρω χαρά, ή σκοπό, ή περιεχόμενο. Τότε, όπως κάθε millennial, κατέφυγα στην Google για απαντήσεις. Κι έπεσα πάνω στο βιβλίο του Ντυράν».
Ο Μπέιλι άρχισε λοιπόν να στέλνει κι αυτός επιστολές σε ενδιαφέροντες ανθρώπους της εποχής μας και να τους ρωτά ποιο είναι κατά τη γνώμη τους το νόημα ή ο σκοπός της ζωής. Πέρασαν πολλές εβδομάδες για να πάρει την πρώτη απάντηση. Κι ύστερα άρχισαν να πέφτουν βροχή οι επιστολές, που έγιναν – το μαντέψατε – κι αυτές βιβλίο («The meaning of life», εκδ. Robinson).
Η Χίλαρι Μαντέλ (1952-2022) το σκεφτόταν δεκαπέντε μέρες. Κι ύστερα αποφάσισε ότι το νόημα δεν είναι ίδιο με τον σκοπό. «Δεν είμαι σίγουρη ότι η ζωή έχει κάποιο νόημα», του έγραψε η ιρλανδή συγγραφέας. «Μπορεί όμως να έχει σκοπό, αν εσύ το αποφασίσεις, και η προσπάθεια εκπλήρωσης αυτού του σκοπού παρέχει και το νόημα. Είναι σαν την αλχημεία. Οι αλχημιστές, πιστεύουμε, βρίσκονταν σε μια αέναη αναζήτηση. Δεν υπήρχε μια φιλοσοφική λίθος και δεν μπορούσαν να παρασκευάσουν χρυσό. Αφού έκανε όμως υπομονή για πολλά χρόνια, ο αλχημιστής ανακάλυψε ότι είχε επιδείξει επιμονή, ελπίδα, ακρίβεια και είχε αναπτύξει ένα όραμα – μια σειρά από λεπτές αρετές. Είχε βρει τον πνευματικό χρυσό και είχε κατανοήσει υπό αυτό το πρίσμα τη ζωή του. Είχε ανακαλύψει λοιπόν το νόημα».
Η επιστολή του Μπέιλι απασχόλησε για μέρες και τον 64χρονο αμερικανό περιβαλλοντολόγο Μπιλ ΜακΚίμπεν. «Πιστεύω ότι το νόημα της ζωής είναι να συνεχιστεί το αξιοσημείωτο παιχνίδι της ανθρώπινης ύπαρξης», απάντησε. «Στο παρελθόν, αυτό σήμαινε πάνω απ’ όλα αναπαραγωγή. Σήμερα σημαίνει πάνω απ’ όλα προστασία της πλάκας πάνω στην οποία παίζουμε αυτό το παιχνίδι. Και καθώς τώρα βάζουμε φωτιά σ’ αυτή την πλάκα, η δουλειά μας είναι να σβήσουμε τη φωτιά».
Eνας άνθρωπος που κλείνει σήμερα τα 86 του χρόνια θα είχε θεωρητικά πολλά να πει για το νόημα της ζωής. Κι όμως, ο γνωστός θεατρικός συγγραφέας Αλαν Εϊκμπορν λέει ότι θα απαντούσε εύκολα σε αυτό το ερώτημα πριν από εξήντα χρόνια, όταν αισθανόταν ότι είχε τον κόσμο στα πόδια του. Σήμερα, νιώθει τον κόσμο στην πλάτη του. «Δεν έχω ιδέα γιατί γράφω», λέει, «ούτε καν γιατί είμαι ακόμη ζωντανός. Το γράψιμο είναι μάλλον για μένα ένα αντανακλαστικό ανάλογο με την αναπνοή. Μόνο αυτό μπορώ να πω. Ζητώ συγγνώμη, με πιάσατε στη λάθος άκρη της ύπαρξής μου. Η σύντομη απάντησή μου: τι σημασία έχει;».
H απάντηση της 94χρονης Σούζαν Πόλακ, που πριν από ακριβώς ογδόντα χρόνια βγήκε ζωντανή από το στρατόπεδο Μπέργκεν-Μπέλσεν, δεν ήταν τόσο σύντομη. Οταν οι βρετανικές δυνάμεις μπήκαν στο στρατόπεδο, στις 15 Απριλίου 1945, εκείνη είχε χάσει εντελώς την ανθρώπινη φύση της, ήταν τρομοκρατημένη και μόνη, μιλούσε μόνο ουγγρικά, δεν είχε λεφτά, δεν είχε κανένα σύστημα στήριξης και δεν μπορούσε να περπατήσει. Ενας στρατιώτης τη σήκωσε από τη λάσπη και την απέθεσε απαλά σε ένα από τα μικρά ασθενοφόρα. Από εκείνη την ημέρα, νιώθει να την καθοδηγεί μια θαυματουργή καλή θέληση. Μεταφέρθηκε στη Σουηδία για να ανανήψει. Δεν θα ξεχάσει έναν από τους συντονιστές που της έβαζε να ακούει Μπετόβεν. Δεν θα ξεχάσει και τον γιατρό που την πήρε στην αγκαλιά του για να τη μάθει να περπατάει και της είπε ότι είχε μια κόρη σαν εκείνη. «Τα λόγια του αντηχούν ακόμη στ’ αυτιά μου. Λατρεύω τα ευγενικά λόγια. Είναι η προωθητική δύναμη για τη συνέχιση του ταξιδιού».
Η ζωή είναι ένα δώρο
Eίναι ο πιο διαβόητος φυλακισμένος της Αγγλίας, αφού μπήκε για πρώτη φορά φυλακή για ένοπλη ληστεία το 1974. Εκτοτε έχει καταδικαστεί επανειλημμένα για ληστείες και διάφορες βίαιες πράξεις, περιλαμβανομένης της σύλληψης 11 ομήρων σε 9 διαφορετικά επεισόδια. Πρόσφατα απορρίφθηκε για άλλη μια φορά αίτημά του να αποφυλακιστεί, αφού το Συμβούλιο δεν μπόρεσε να εγγυηθεί ότι δεν θα προσφύγει και πάλι στη βία. «Η ζωή είναι για μένα ένα δώρο», έγραψε στον Μπέιλι. «Πρέπει να το σέβεσαι. Να το εκτιμάς. Να κρατιέσαι απ’αυτό όσο το δυνατόν περισσότερο. Οι άνθρωποι που τα παρατάνε δεν το αξίζουν. Πέρασα σαράντα πέντε χρόνια της ζωής μου σε μια τρύπα, κι όμως τα απήλαυσα. Τα έκανα να αποκτήσουν νόημα για μένα. Γιατί βρήκα τον «εαυτό μου»». Στο πίσω μέρος της σελίδας πρόσθεσε: «Μην κατουράς ποτέ έναν κροταλία!»
