«Άρχισα να αναρωτιέμαι πώς δημιουργείται ένας άνθρωπος όπως ο Πούτιν. Ποιο σύστημα δημιουργεί άντρες και γυναίκες σαν αυτόν», δηλώνει στο Αμφιθέατρο του Γαλλικού Ινστιτούτου, η Γαλλίδα σκηνοθέτης και ιδρύτρια του ιστορικού Théâtre du Soleil, Αριάν Μνουσκίν, για το σημείο εκκίνησης του έργου «Εδώ έχει δράκους» – Επεισόδιο πρώτο 1917: Η νίκη ήταν στα χέρια μας», που παρουσιάστηκε από τις 30 Μαϊου έως και τις 5 Ιουνίου στον χώρο της Πειραιώς 260, στο πλαίσιο του Φεστιβάλ Αθηνών Επιδαύρου.
Με έμπνευση από την Ουκρανία
Εμπνευσμένη από την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία, η παράσταση του Théâtre du Soleil με την υπογραφή της Μνουσκίν, συζητήθηκε για τον τρόπο προσέγγισης του σημερινού πολέμου στην Ουκρανία που συνδέει την Οκτωβριανή Επανάσταση και τον ηγέτη της Βλαντιμίρ Λένιν με τον ολοκληρωτισμό και τον επεκτατισμό του Ρώσου προέδρου Βλαντιμίρ Πούτιν. Καλεσμένη του Φεστιβάλ, η Μνουσκίν κατέθεσε για δύο ώρες χθες Πέμπτη τις απόψεις της πάνω στην δημιουργία των σύγχρονων «δράκων», της ίδιας της παράστασης, την προσφορά στα κοινά του σύγχρονου θεάτρου, τους πολέμους του καιρού μας και την καλλιτεχνική δημιουργία και φυσικά -αναδρομικά μέσα από το δικό της βίωμα – το ίδιο το «Θέατρο του Ήλιου», σε μια συνομιλία με την δημοσιογράφο του «Βήματος» και των «Νέων», Μυρτώ Λοβέρδου. Η συζήτηση ήταν ανοιχτή στο κοινό καθώς και σε σπουδαστές του θεάτρου.
Η δημοσιογράφος Μυρτώ Λοβέρδου με τη σκηνοθέτη Αριάν Μνουσκίν στο Γαλλικό Ινστιτούτο @Φεστιβάλ Αθηνών Επιδαύρου
«Το Εδώ έχει δράκους ξεκινάει στις 24 Φεβρουαρίου 2022, δηλαδή με την εισβολή του στρατού του Πούτιν στην Ουκρανία. Εισβολή για την οποία προειδοποίησαν οι Αμερικανοί, για την οποία προειδοποίησαν οι Άγγλοι και για την οποία προειδοποίησαν όλοι οι άλλοι, αλλά κανείς δεν πίστεψε, εκτός από τους Ουκρανούς, φυσικά. Αυτό σημαίνει μια εκπληκτική τύφλωση εκ μέρους των Ευρωπαίων», συνέχισε η σκηνοθέτης. «Είχαμε δει τι είχε κάνει στην Τσετσενία. Είχαμε δει την προσάρτηση της Κριμαίας στη Ρωσία το 2014. Είχαμε δει την δειλία του Νικολά Σαρκοζί, της κας Άνγκελα Μέρκελ. Είχαμε δει την δειλία της Ευρώπης και το αποτέλεσμα αυτής της δειλίας ήταν ένας εφικτός πόλεμος το 2022».
Η παράσταση «Εδώ έχει δράκους» ανατρέχει στη σύγχρονη Ιστορία. Η πρώτη της ενότητα, με τίτλο «Η νίκη ήταν στα χέρια μας», επιστρέφει στο έτος 1917 – χρονιά-ορόσημο για την παγκόσμια ιστορική πορεία: η Οκτωβριανή Επανάσταση, η πτώση του Τσάρου, η άνοδος των μπολσεβίκων και η απαρχή ενός νέου συστήματος που επρόκειτο να καθορίσει τον 20ό αιώνα.
Από την παράσταση «Εδώ έχει δράκους« AEF2025 © Karol Jarek
Μέσα από μια αναπαράσταση ιστορικών προσώπων και γεγονότων, με τη συμμετοχή περίπου σαράντα ηθοποιών, η παράσταση επιχειρεί να χαρτογραφήσει τη γέννηση του σοβιετικού ολοκληρωτισμού και να αναδείξει τους ιστορικούς μηχανισμούς που διαμέσω αλληλένδετων καταστάσεων, καταλήγουν στον σύγχρονο πόλεμο στην Ουκρανία.
Η Αριάν Μνουσκίν συνεργάστηκε με τη φιλόσοφο και φεμινίστρια Ελέν Σιξού και χρησιμοποίησε επιλεγμένη βιβλιογραφία για να εμβαθύνει σε ιστορικά σταυροδρόμια. «Όσοι έχουν δει την παράσταση πρέπει να γνωρίζουν ότι οι μεγάλοι πρωταγωνιστές δεν λένε ούτε μια λέξη που δεν έχουν πραγματικά πει ή γράψει. Υπάρχουν ελάχιστες μυθοπλαστικές σκηνές που εντάσσονται στην καταγραφή των γεγονότων», επισήμανε η σκηνοθέτης. «Διαβάζοντας μέναμε έκπληκτοι από αυτό που ανακαλύπταμε · πώς ο ολοκληρωτισμός, ο ριζοσπαστισμός είναι εγεγγραμένος στις συμπεριφορές μας.»
Από την παράσταση «Εδώ έχει δράκους» AEF2025 © Karol Jarek
Το θεατρικό σχήμα που ίδρυσε η Αριάν Μνουσκίν το 1964 γιόρτασε πέρυσι τα 60 του χρόνια. Στην διάρκεια αυτών των έξι δεκαετιών αποτελεί σταθερό σημείο αναφοράς στην ιστορία του ευρωπαϊκού θεάτρου. Ο θίασος διατηρεί αναλλοίωτη τη δέσμευσή του απέναντι στην πολιτική, παιδευτική και κοινωνική διάσταση της θεατρικής πράξης. Οι δημιουργίες του, βαθιά επηρεασμένες από το Αρχαίο Δράμα, το τελετουργικό θέατρο της Ανατολής και την κομέντια ντελ άρτε, αποτυπώνουν κάθε φορά ένα ιστορικό όραμα που αναζητά τις ρίζες των σύγχρονων κρίσεων μέσα στον χρόνο.
Η Ιστορία κρύβει δράκους
Η φράση «Hic sunt dracones», παρμένη από παλιούς χάρτες που σημείωναν άγνωστα και επικίνδυνα εδάφη, λειτουργεί εδώ ως ιστορική και μεταφορική προειδοποίηση: η Ιστορία κρύβει δράκους, και ο σύγχρονος κόσμος τους αγνοεί με δική του ευθύνη.
Το 2023 η Αριάν Μνουσκίν βρέθηκε στην Ουκρανία με ηθοποιούς του Théâtre du Soleil για να παραδώσουν ένα σεμινάριο αυτοσχεδιασμού δύο εβδομάδων σε νέους ηθοποιούς και μαθητές της Ουκρανικής Σχολής Δραματικής Τέχνης – εν καιρώ πολέμου οι Ουκρανοί δεν έπαψαν να ανεβάζουν θεατρικές παραστάσεις. Η όλη εκπαιδευτική διαδικασία παρείχε την ελευθερία του αυτοσχεδιασμού και της προσωπικής έκφρασης του φαντασιακού στους Ουκρανούς σπουδαστές του θεάτρου.
«Είμαστε όλοι ειρηνιστές – σε αυτή την αίθουσα όλοι θέλουμε την ειρήνη. Αλλά ξέρουμε ότι δεν αρκεί να επικαλούμαστε την ειρήνη. Η ειρήνη πρέπει να είναι οπλισμένη για να αντισταθεί στον πόλεμο».
Στην ερώτηση ποιος είναι ο ρόλος του θεάτρου απέναντι στον πόλεμο, η Γαλλίδα σκηνοθέτης απαντά: «Είναι εύκολο να είμαστε εναντίον του πολέμου, αλλά υπάρχουν φορές που ο πόλεμος είναι αναπόφευκτος. Οι Ουκρανοί πολεμούν επειδή τους επιτέθηκαν και αμύνονται. Και δεν αμύνονται μόνο για το έδαφός τους. Ο Πούτιν δεν είναι ότι θέλει μόνο περισσότερο έδαφος, αλλά θέλει να ξαναχτίσει μια ιδεολογική αυτοκρατορία. Αυτό που διακυβεύεται στην Ουκρανία είναι η δημοκρατία, πολύ περισσότερο από τα εδάφη της (…) Τι είναι λοιπόν το θέατρο; Ίσως να προσπαθεί να ξεδιαλύνει σε ποιο σημείο το να φωνάζουμε «Ζήτω η ειρήνη, κάτω ο πόλεμος» σημαίνει «Ζήτω η παράδοση, κάτω η δημοκρατία, ας υποκύψουμε». Είμαστε όλοι ειρηνιστές – σε αυτή την αίθουσα όλοι θέλουμε την ειρήνη. Αλλά ξέρουμε ότι δεν αρκεί να επικαλούμαστε την ειρήνη. Η ειρήνη πρέπει να είναι οπλισμένη για να αντισταθεί στον πόλεμο».
Όσο για τους σύγχρονους «δράκους», η Μνουσκίν λέει ότι όλοι έχουμε έναν μικρό δράκο μέσα μας. Και οφείλουμε να δίνουμε προσοχή σε αυτή μας την αδυναμία. «Πρέπει να έχουμε συνείδηση του δικού μας ιμπεριαλισμού και του δικού μας ριζοσπαστισμού», επιμένει. Τα συνθήματα είναι εύκολα αλλά κρύβουν και πολυπλοκότητα.
«Εδώ έχει δράκους» AEF2025 © Karol Jarek
Θέατρο του Ήλιου και καλλιτεχνικές προσεγγίσεις
Η Αριάν Μνουσκίν, σήμερα 86 ετών, εγκατέστησε το 1970 τη θεατρική ουτοπία του Theatre du Soleil, που συνδυάζει τη ζωή και την ισότιμη εργασία σε ένα πολύ ιδιαίτερο μέρος στο Παρίσι, μια αποθήκη πυρομαχικών (Καρτουσερί), κάνοντας θέατρο στη διάρκεια αυτής της διαδρομής πάντοτε με την ιστορία στο πεδίο του ενδιαφέροντός της. Γεννημένη στο Παρίσι, είναι κόρη του Ρωσοεβραίου κινηματογραφιστή Αλεξάντρ Μνουσκίν που έφυγε από τη Ρωσία το 1923 και της ηθοποιού Τζουν Χάνεν. Ο χαμός των παππούδων της στο Άουσβιτς επηρέασε την καλλιτεχνική της πορεία όπως και ο Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος.
Οι απαρχές του Θεάτρου του Ήλιου ανιχνεύονται στην Οξφόρδη όταν η Μνουσκίν ήταν μόλις 19 ετών και φοιτήτρια ερωτευμένη με το θέατρο, ενώ δημιούργησε την πρώτη της ομάδα το 1959 με συμφοιτητές της στη Σορβόνη.
Ο θίασός της έχει επισκεφτεί αρκετές φορές το Φεστιβάλ Αθηνών Επιδαύρου με συλλογικές δημιουργίες – εποποιΐες που γνώρισαν πολύ μεγάλη επιτυχία: «Το τελευταίο καραβανσαράι – Οδύσσειες» (2006), «Οι εφήμεροι» (2007), «Οι ναυαγοί της τρελής ελπίδας – Αυγές» (2011) και «Kanata», η μόνη παράσταση του θιάσου που η σκηνοθέτης εμπιστεύτηκε στον Ρομπέρ Λεπάζ (2019).
«Το θέατρο είναι πάντα ιστορικό. Το θέατρο μιλάει πάντα για την ιστορία των ανθρώπων ακόμα και όταν καταπιάνεται με μια μύχια ιστορία».
Όπως λέει η ίδια για τη θέση της απέναντι στην Ιστορία και το θέατρο: «Το θέατρο είναι πάντα ιστορικό. Το θέατρο μιλάει πάντα για την ιστορία των ανθρώπων ακόμα και όταν καταπιάνεται με μια μύχια ιστορία. Ο Αγαμέμνονας (σ.σ. στο ελληνικό θέατρο) είναι μια μια προσωπικότητα ιστορική που λαμβάνει διεθνείς διαστάσεις από μια συγκεκριμένη οπτική γωνία. Ο πόλεμος του είναι εντός του αλλά και «διεθνής». Το θέατρο μιλάει πάντα για τον πόλεμο, στην ουσία – εξ ου και η φράση στην παράσταση «Θυμήσου, όλα ξεκινούν πάντα με έναν πόλεμο». Στο θέατρο, ναι, μπορεί να συμβαίνει ένας πόλεμος ανάμεσα σε ένα ζευγάρι, όπως στο θέατρο του μπουλεβάρ, ή σε μια δυναστεία όπως στα έργο του Σαίξπηρ, ή σε μια οικογένεια όπως είναι οι Ατρείδες στο ελληνικό δράμα. Πάντα το θέατρο μιλάει για αντιπαραθέσεις το ίδιο και η Ιστορία».
Η Αριάν Μνουσκίν λέει ότι οι καλλιτέχνες εργάζονται για να προσεγγίσουν την αλήθεια. Εάν υπήρξε κριτική στο έργο της πάνω στην επιλογή του θέματος του πολέμου στην Ουκρανία και όχι του πολέμου του Ισραήλ στη Γάζα, τονίζει ότι μέσα από αυτή την παράσταση που μιλάει για τις ηγεμονικές βλέψεις του Πούτιν, προσεγγίζει ένα ευρύτερο πρόβλημα που αφορά όλο τον κόσμο συμπεριλαμβανομένου της Γάζας.
«Υπάρχουν φορές που για να κατανοήσεις μια κατάσταση, πρέπει να γυρίσεις πίσω στην Ιστορία. Νομίζω ότι οι καλλιτέχνες προσπαθούν να προσεγγίσουν όσο το δυνατόν περισσότερο αυτό που σε μια δεδομένη στιγμή συνιστούσε μία αλήθεια – κάποιες φορές, υπάρχει η τάση να κρίνουμε την ιστορία με τα σημερινά δεδομένα. Όμως έρχεται μια στιγμή που πρέπει να επιλέξεις. Και όταν υπάρχει η επιλογή, υπάρχει και η πιθανότητα του λάθους. Διαρκώς διακινδυνεύουμε να κάνουμε λάθος. Εγώ λέω, ας ανοίξουμε τα μάτια μας ούτως ή άλλως.»
