Είναι γνωστό σε όλους μας πλέον: τα σόσιαλ μίντια είναι εθιστικά. Μπορεί κανείς να περάσει πολλές ώρες «χαμένος» σε έναν διαδικτυακό κόσμο, επιζητώντας να διασκεδάσει την ανία του ή να μοιραστεί τα νέα του με τις επαφές του μέσω stories. Κανείς δεν μένει στο απυρόβλητο: παιδιά, ενήλικες, συνταξιούχοι και κυρίως έφηβοι καταλήγουν συχνά να εξαρτώνται από τα κινητά τους τηλέφωνα. Ορισμένες εφαρμογές είναι, δε, ιδιαιτέρως εθιστικές. Αναφέρομαι εδώ κυρίως στις εξής: Facebook, Instagram, YouTube & TikTok.
Πολλές κυβερνήσεις παρατηρούν με αυξανόμενη ανησυχία το σχετικό φαινόμενο και αναζητούν τρόπους ανάσχεσης. Μεταξύ αυτών είναι και η ελληνική κυβέρνηση, η οποία τον Δεκέμβριο 2024 παρουσίασε την Εθνική Στρατηγική Προστασίας των ανηλίκων από τον εθισμό στο Διαδίκτυο. Η εν λόγω στρατηγική περιέχει πολλά θετικά και φιλόδοξα στοιχεία, ενώ ταυτόχρονα παραμένει ρεαλιστική καθώς δε φτάνει μέχρι το σημείο να καθιερώσει ολική απαγόρευση πρόσβασης στα σόσιαλ μίντια για τους ανηλίκους.
Πολύ ορθά κινούμενη, αποδίδει σημασία στον ρόλο τόσο των γονέων όσο και των παιδιών, καθώς η αντιμετώπιση του εθισμού των ανηλίκων στις εν λόγω εφαρμογές προϋποθέτει τη συνεργασία γονέων και παιδιών ώστε να υπάρξει απτό αποτέλεσμα.
Ο σημαντικότερος πυλώνας της Εθνικής Στρατηγικής Προστασίας των ανηλίκων από τον εθισμό στο Διαδίκτυο είναι το λεγόμενο Kids Wallet. Πρόκειται για μια εφαρμογή που θα τεθεί σε πλήρη λειτουργία το επόμενο διάστημα και θα έχει πολλαπλή χρησιμότητα. Πρώτον, θα επιτρέπει στους γονείς να ελέγχουν σε ποιες εφαρμογές (apps) και για πόσο χρόνο θα μπορούν να έχουν πρόσβαση τα παιδιά τους· δεύτερον, θα αποτελέσει το μέσο επιβεβαίωσης της ηλικίας σε εθνικό επίπεδο.
Η εποχή της «αυτοδήλωσης» (self-declaration) της ηλικίας των χρηστών πρέπει να παρέλθει ανεπιστρεπτί. Δεν υπάρχει ανήλικος ο οποίος να μη δύναται να πατήσει το κουμπί «Είμαι πάνω από 18 ετών» και έτσι να παρακάμψει κάθε περιορισμό που ερείδεται στην αυτοδήλωση.
Η Ελλάδα μπορεί να προηγείται, αλλά συνολικές λύσεις πρέπει τελικά να επιτευχθούν και σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Ειδικότερα, η ΕΕ δεν διαθέτει αυτή τη στιγμή μια συνεκτική νομοθεσία ειδικά για την προστασία των ανηλίκων από το εθισμό στο Διαδίκτυο. Αντιθέτως, σχετικές διατάξεις απαντούν διάσπαρτες σε διάφορα νομοθετήματα. Καίτοι υπάρχουν πρόνοιες για ανήλικους χρήστες στην Πράξη για τις Ψηφιακές Υπηρεσίες (Digital Services Act), το οποίο λ.χ. απαγορεύει στις πλατφόρμες να κάνουν tracking τα παιδιά για λόγους διαφήμισης, δεν καλύπτεται σφαιρικά το ζήτημα της προστασίας των ανηλίκων από εθιστικές πρακτικές των πλατφορμών.
Ετσι, η Ελλάδα θα ετοιμάσει προτάσεις για την προγραμματισμένη αναθεώρηση του Digital Services Act, αλλά και για τη διαμόρφωση της νέας Πράξης Ψηφιακής Δικαιοσύνης (Digital Fairness Act), για την οποία αναμένεται επίσημη νομοθετική πρωτοβουλία της Ευρωπαϊκής Επιτροπής εντός του επόμενου έτους.
Κλείνοντας, θα πρέπει να δούμε το πρόβλημα κατάματα: ο εθισμός των ανηλίκων είναι ένα πραγματικό γεγονός, το οποίο μπορεί να το επιβεβαιώσει οποιοσδήποτε παρατηρήσει μια οικογένεια να γευματίζει εκτός σπιτιού. Παιδιά και έφηβοι «κολλημένοι» στα κινητά τους, μια γενιά που ζει μέσα από το φως της οθόνης και της οποίας η δυνατότητα συγκέντρωσης (και ιδίως το attention span) βαίνει μειούμενη. Θα πρέπει να παρέμβουμε, πάντα με τρόπο λελογισμένο και όχι δυσανάλογα παρεμβατικό, πριν να είναι αργά.
Ο Δημήτριος Κυριαζής είναι επ. καθηγητής της Νομικής Σχολής ΑΠΘ και μέλος της ομάδας εργασίας του υπουργείου Ψηφιακής Διακυβέρνησης για την προστασία των ανηλίκων από τον εθισμό στο Διαδίκτυο
