Παρά το ότι πρόκειται για μια νέα μορφή «εργασίας» με οικονομικό όφελος, τα παιδιά influencers δεν προστατεύονται επαρκώς από τους υφιστάμενους νόμους — σε αντίθεση με άλλες μορφές παιδικής συμμετοχής στον χώρο της διαφήμισης ή του θεάματος.
Νέες προκλήσεις σε παλιές ρυθμίσεις
Στη Μεγάλη Βρετανία, η βουλευτής Chi Onwurah, πρόεδρος της επιτροπής επιστήμης, τεχνολογίας και καινοτομίας, δήλωσε πως ο νόμος περί διαδικτυακής ασφάλειας που θεσπίστηκε το 2023 ίσως είναι ήδη «παρωχημένος ή ανεπαρκής» για την προστασία των παιδιών influencers, σύμφωνα με το Sky News.
Παρόμοιες συζητήσεις, έχουν ανοίξει και σε άλλες χώρες, όπως η Γαλλία και οι ΗΠΑ, όπου κυβερνήσεις, ερευνητικά ινστιτούτα και ομάδες για τα δικαιώματα του παιδιού ζητούν επιτακτικά την ενίσχυση των κανονισμών.
Το πρόβλημα εντοπίζεται στην απουσία αντίστοιχης νομικής πρόβλεψης για τα παιδιά που δραστηριοποιούνται σε συνεργασίες με μάρκες στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, σε αντίθεση με τα παιδιά ηθοποιούς ή μοντέλα.
Σε πολλές περιπτώσεις, τα παιδιά εμφανίζονται σε διαφημιστικό περιεχόμενο φορώντας εσώρουχα ή εκτεθειμένα σε καταστάσεις που θα θεωρούνταν αδιανόητες σε έναν παραδοσιακό διαφημιστικό χώρο.
Ο Δρ Francis Rees, επικεφαλής του Child Influencer Project, τόνισε ότι «οι εταιρείες, όταν το υλικό δημιουργείται εντός επαγγελματικού πλαισίου, τηρούν αυστηρούς κανόνες· όμως όταν το περιεχόμενο παράγεται από γονείς στο σπίτι, η ευθύνη ατονεί».
Ψηφιακή εργασία, χωρίς ρυθμιστικό πλαίσιο
Σε χώρες όπως η Γαλλία, έχουν ήδη γίνει κάποια βήματα, όπως η θέσπιση νόμου που απαιτεί την καταγραφή των ωρών συμμετοχής παιδιών σε βίντεο και την απόδοση μέρους των εσόδων τους σε ειδικό λογαριασμό μέχρι την ενηλικίωση.
Όμως σε πολλές άλλες χώρες —συμπεριλαμβανομένων μεγάλων αγορών όπως οι ΗΠΑ και η Ινδία— το νομικό καθεστώς παραμένει ασαφές.
Οι εμπειρογνώμονες κάνουν λόγο για ανάγκη προστασίας των παιδιών από τουλάχιστον 20 διαφορετικούς τύπους βλάβης, όπως απώλεια ιδιωτικότητας, ψυχολογική πίεση, παραμέληση εκπαίδευσης, αλλά και επιρροή στην ταυτότητα και την οικογενειακή ζωή.
Η «σιωπηλή» εκμετάλλευση από την οικογένεια και τις μάρκες
Μία από τις μεγαλύτερες προκλήσεις είναι ότι συχνά οι ίδιοι οι γονείς είναι εκείνοι που διαχειρίζονται το περιεχόμενο, τις χορηγίες και τα χρονοδιαγράμματα των παιδιών.
Όπως υπογραμμίζει ο Rees, η δημιουργία ακόμα και ενός βίντεο 30 δευτερολέπτων μπορεί να απαιτεί πρόβες και γυρίσματα διάρκειας τριών ημερών.
Αυτή η πίεση μπορεί να δημιουργήσει τοξικές δυναμικές μέσα στην οικογένεια, όπου το παιδί σταδιακά χάνει τον ρόλο του ως παιδί και μετατρέπεται σε προϊόν.
Σε έρευνες έχουν καταγραφεί περιπτώσεις όπου παιδιά συμμετέχουν σε «παιχνιδιάρικα» διαφημιστικά φορώντας ή δείχνοντας εσώρουχα, σε αναρτήσεις που εγκρίθηκαν και υποστηρίχθηκαν από μεγάλες εταιρείες.
Το γεγονός ότι αυτές οι ενέργειες δεν γίνονται υπό επίσημη παραγωγή καθιστά ασαφή τα όρια ευθύνης, επιτρέποντας στις εταιρείες να αποφεύγουν ελέγχους.
Δικαίωμα διαγραφής και οικονομική προστασία
Στο επίκεντρο των αιτημάτων των ειδικών βρίσκεται το δικαίωμα του παιδιού να ζητήσει διαγραφή του περιεχομένου όταν ενηλικιωθεί, αλλά και η οικονομική προστασία του.
Πολλές φορές, τα κέρδη καταλήγουν αποκλειστικά στους γονείς ή διαχειρίζονται χωρίς διαφάνεια, αφήνοντας το παιδί χωρίς έλεγχο ή μερίδιο.
Ο Rees επισημαίνει ότι τα παιδιά δεν έχουν την ωριμότητα να κατανοήσουν τις συνέπειες της ψηφιακής έκθεσης ή τις νομικές συμφωνίες που γίνονται στο όνομά τους.
«Η πλειονότητα αυτών των παιδιών μένει χωρίς φωνή και χωρίς επιλογή», λέει χαρακτηριστικά.
Το παράδειγμα της μικρής Wren
Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η περίπτωση της Wren Eleanor, μιας τρίχρονης με εκατομμύρια followers στο TikTok, που έχει προκαλέσει ευρεία ανησυχία για την ασφάλεια και την εκμετάλλευση των παιδιών στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης.
Ενώ τα βίντεό της συνήθως παρουσιάζουν αθώες δραστηριότητες νηπίων το περιεχόμενό της έχει τραβήξει την προσοχή για τα ανησυχητικά σχόλια και τα ανησυχητικά επίπεδα εμπλοκής από τους διαδικτυακούς χρήστες.
Η πιο ανησυχητική πτυχή είναι η λειτουργία «save» (αποθήκευση), η οποία επιτρέπει στους χρήστες να βάζουν σελιδοδείκτες βίντεο για μελλοντική προβολή, αποκαλύπτοντας ότι ορισμένα από τα βίντεο της Wren αποθηκεύονταν από άτομα με αμφίβολες προθέσεις.
Παρά το γεγονός ότι πολλά από αυτά τα βίντεο ήταν φαινομενικά αθώα, το γεγονός ότι έλαβαν εκατομμύρια προβολές και εκατοντάδες χιλιάδες αποθηκεύσεις σήμανε κόκκινο πανί για τους γονείς και τους υποστηρικτές της ασφάλειας των παιδιών.
Συγκεκριμένα ανησυχίες προέρχονται από ορισμένα βίντεο που θεωρήθηκε ότι περιείχαν σεξουαλικά υπονοούμενα.
Παραδείγματα περιλαμβάνουν βίντεο με το νήπιο να παίζει με ταμπόν, να τρώει πίκλες και χοτντόγκ και να φοράει μπικίνι, τα οποία κάποιοι γονείς θεώρησαν ότι αντιμετωπίζονταν με τρόπο που θα μπορούσε να θεωρηθεί ως εκμετάλλευση.
Δεδομένου ότι οι δραστηριότητες ερμηνεύτηκαν από τους θεατές ως υπονοούμενα λόγω του τρόπου με τον οποίο κινηματογραφήθηκαν ή παρουσιάστηκαν, εκφράστηκαν ανησυχίες σχετικά με τον ρόλο της μητέρας της στην ανάρτηση και προώθηση αυτών των βίντεο.
Τα σχόλια σεξουαλικών «αρπακτικών» στη σελίδα της, αν και διαγράφηκαν, έριξαν λάδι στη φωτιά, οδηγώντας σε ευρεία ανησυχία τους γονείς σχετικά με τους κινδύνους που εγκυμονεί η έκθεση των παιδιών σε ένα ανεξέλεγκτο διαδικτυακό κοινό.
Παγκόσμια ανάγκη για ένα νέο θεσμικό πλαίσιο
Οι φωνές που ζητούν αυστηρότερο νομικό και κανονιστικό πλαίσιο πληθαίνουν σε όλο τον κόσμο.
Οι οργανισμοί για τα δικαιώματα του παιδιού, οι ακαδημαϊκοί και οι πολιτικοί συμφωνούν ότι απαιτούνται νέοι νόμοι που θα αντιμετωπίζουν την εργασία των παιδιών στα social media ως επαγγελματική δραστηριότητα, με δικαιώματα, όρια και υποχρεώσεις.
Η κοινωνία πρέπει να αναγνωρίσει ότι, πίσω από την εικόνα ενός χαμογελαστού παιδιού σε ένα Reel ή TikTok βίντεο, ενδέχεται να κρύβεται εξουθένωση, πίεση και εκμετάλλευση.
