«Tο μακρινό 1964 αναφέρθηκε για πρώτη φορά από τον Ευάγγελο Παπανούτσο η ανάγκη για σεξουαλική διαπαιδαγώγηση στα σχολεία ως παιδαγωγική διαδικασία. Έχουμε φτάσει στο 2025 κι ακόμα αγωνιζόμαστε μήπως γίνουν κάποια προγράμματα σεξουαλικής εκπαίδευσης στα σχολεία μας», αναφέρει στο ΒΗΜΑ η Μαργαρίτα Γερούκη, PhD Εκπαιδευτικός, Συγγραφέας, Μέλος της Επιστημονικής Επιτροπής για τη Σεξουαλική Εκπαίδευση–Παγκόσμια Ένωση για τη Σεξουαλική Υγεία και Πρόεδρος της ΑΞΕΠΤ. Και συμπληρώνει: «η ολοκληρωμένη σεξουαλική εκπαίδευση στο σχολείο δημιουργεί συνθήκες που βοηθά τα παιδιά να παραμείνουν υγιή και ασφαλή».
Θέματα ταμπού. Θέματα ανέγγιχτα. Θέματα που προκαλούν δεύτερες σκέψεις και είναι προτιμότερο να αποσιωπηθούν παρά να αναλυθούν και να τοποθετηθούν στις σωστές βάσεις.
Παιδιά με απορίες που διστάζουν να ανοίξουν συζήτηση με καθηγητές και γονείς, αναγκασμένα να στραφούν στα κοινωνικά δίκτυα, στο διαδίκτυο και στους συνομηλίκους τους: πηγές αμφιβόλου αξιοπιστίας.
Η σεξουαλική εκπαίδευση δεν είναι τίποτα άλλο από εκπαίδευση για τα δικαιώματα και τις ελευθερίες του ανθρώπου που στοχεύει να καλλιεργήσει στάσεις, δεξιότητες και κριτική γνώση στα παιδιά ώστε να αγαπούν και να φροντίζουν το σώμα τους σωστά, να γνωρίζουν πώς να προστατευτούν, να επικοινωνούν με ασφάλεια στο διαδίκτυο, να συσχετίζονται με θετικά και υγιή πρότυπα.
«Η σεξουαλική εκπαίδευση είναι προετοιμασία, προστασία, πρόληψη. Είναι αρκετά παρεξηγημένη ως έννοια. Οι γονείς νομίζουν ότι μιλάμε για το πώς κάνεις σεξ. Φυσικά και η συζήτηση θα φτάσει στο σεξ, όμως αυτό που μαθαίνουμε στα παιδιά είναι ο σεβασμός. Σεβασμός για το δικό τους σώμα, σεβασμός για τα σώματα των άλλων, σεβασμός μέσα στις σχέσεις. Η σεξουαλική εκπαίδευση είναι ανθρώπινο δικαίωμα», τονίζει στο ΒΗΜΑ η Δρ. Νιόβη Μιχαλοπούλου, Κλινική Ψυχολόγος και Συνιδρύτρια της «Ως Αιδώ».
Αφορμή για την κουβέντα μας το πάνελ «Ταμπού και εκπαίδευση: Διαχρονικές αποσιωπήσεις όψεων της ανθρώπινης σεξουαλικότητας» το οποίο πραγματοποιήθηκε στα πλαίσια του WOW Festival 2025 στο ΚΠΙΣΝ.
Εμμηνόρροια, η μεγάλη ντροπή των κοριτσιών
Σχεδόν συνωμοτικά ζητούν μια σερβιέτα, την οποία εν συνεχεία κρύβουν μέσα στο μανίκι τους, την ίδια στιγμή που τυλίγουν μια ζακέτα γύρω από τη μέση τους για να σώσουν το «ατύχημα». Η έμμηνος ρύση προκαλεί διαχρονικά στα κορίτσια το αίσθημα της ντροπής.
«Πρόκειται για μια βιολογική λειτουργία και την ίδια στιγμή έχει και κάποιες πολιτισμικές ερμηνείες. Ένα κατασκευασμένο πολιτισμικό αφήγημα εδώ και αιώνες που το σχολείο επικυρώνει μέσα από τις σιωπές, ουσιαστικά περνώντας ένα μήνυμα στα νέα κορίτσια ότι θα έπρεπε να ντρέπονται για αυτό που συμβαίνει στο σώμα τους», σχολιάζει στο ΒΗΜΑ η Μαρία Πατεράκη, εκπαιδευτικός και συντονίστρια προγραμμάτων σεξουαλικής εκπαίδευσης.
«Αντί να αισθάνονται τα κορίτσια περήφανα, αισθάνονται ότι η έμμηνος ρύση είναι κάτι που πρέπει να αποκρύψουν. Και από την άλλη έχουμε τα αγόρια που δεν έχουν καμία αίσθηση του τι συμβαίνει στο γυναικείο σώμα και μιλούν για αυτό με τρόπο υποτιμητικό και αγενή.
Μην πάμε όμως μακριά, σύμφωνα με έρευνα μόνο το 30% των ενήλικων γυναικών στην Ελλάδα μπορεί να απαντήσει σωστά σε απλές ερωτήσεις που αφορούν στην περίοδο», προσθέτει η κα Γερούκη.
«Έμαθα πολλά που δεν γνώριζα για την έμμηνο ρύση και πλέον μπορώ να το διαχειριστώ και καλύτερα», αναφερει στο ΒΗΜΑ η Μαργαρίτα Ηλιού, μαθήτρια της Γ’ Γυμνασίου, η οποία παρακολουθεί ένα πρόγραμμα σεξουαλικής εκπαίδευσης στο σχολείο, εκτός των σχολικών ωρών.
Ανάλογη η μαρτυρία και της Δέσποινας Καραγιάννη, επίσης μαθήτριας της Γ’ Γυμνασίου η οποία παρακολουθεί το ίδιο πρόγραμμα. «Η σεξουαλικότητα είναι κάτι που μας αφορά όλους, ειδικά εμάς που είμαστε σε μικρότερη ηλικία. Υπάρχουν θέματα που ακόμα κομπλάρουν τους ανθρώπους και δεν θέλουν να τα συζητάνε. Η εμμηνόρροια είναι σίγουρα ένα από αυτά».
Η Δωροθέα Μπελεσιώτη, μαθήτρια της Β’ Γυμνασίου, θίγει ένα ακόμα μείζον ζήτημα, αυτό της στάσης των εκπαιδευτικών. «Όσα χρόνια πηγαίνω εγώ σχολείο δεν έχει υπάρξει καθηγητής που να πάρει την ευθύνη να μας μιλήσει για ένα θέμα που αφορά τη σεξουαλικότητα. Μας κάνουν να νιώθουμε ότι είναι ντροπή να συζητάμε αυτά τα θέματα, πράγμα που είναι πολύ λάθος.
Πιστεύω θα μπορούσαμε να έχουμε τελείως διαφορετική αντιμετώπιση από τους καθηγητές όταν θέλουμε να τους ρωτήσουμε. Έχουμε απορίες γύρω από αυτά τα θέματα και δυστυχώς δεν έχουμε το περιθώριο να μπορούμε να είμαστε πιο ανοιχτοί μαζί τους», επισημαίνει.
Επιβεβλημένη η ανάγκη επιμόρφωσης των εκπαιδευτικών
«Η Πολιτεία δεν θα έπρεπε να παρέχει τέτοιου είδους επιμόρφωση σε καθηγητές και δασκάλους που είναι στα σχολεία και μιλούν στα παιδιά για τέτοια θέματα; Οπωσδήποτε θα έπρεπε κι όμως προς το παρόν δεν το κάνει. Από την άλλη υπάρχουν γονείς οι οποίοι όντως αντιδρούν και συνήθως αυτό έχει να κάνει με το πώς αντιλαμβάνονται οι ίδιοι το ζήτημα της σεξουαλικής εκπαίδευσης.
Είναι εντυπωμένο στο μυαλό πολλών ανθρώπων ότι η σεξουαλική εκπαίδευση σημαίνει να ενεργοποιήσω τα παιδιά να ξεκινήσουν τη σεξουαλική δραστηριότητα από νωρίς. Δεν ισχύει κάτι τέτοιο. Επειδή ακριβώς οι εκπαιδευτικοί φοβούνται πάρα πολύ τις αντιδράσεις των γονέων, φοβούνται ότι θα έρθουν αντιμέτωποι με τον νόμο, ότι κάποιος θα τους σύρει στα δικαστήρια (έχουν συμβεί τέτοια περιστατικά) αν αποφασίσουν να το κάνουν, θα κοιτάξουν από μόνοι τους να επιμορφωθούν», σημειώνει η κα Πατεράκη.
«Κατά τη γνώμη μου το ποσοστό της αντίστασης των γονέων είναι πολύ μικρότερο από αυτό που νομίζουμε ότι είναι. Αυτό το μικρό ποσοστό μπορεί να υψώσει μεγάλη φωνή και να διαρρήξει το αίσθημα ασφάλειας που έχουν οι εκπαιδευτικοί όταν ασχολούνται με την ολοκληρωμένη σεξουαλική εκπαίδευση.
Την ίδια στιγμή κάτω από το 5% των εκπαιδευτικών μας είναι κατάλληλα εκπαιδευμένο και για αυτό νιώθουν ανασφάλεια. Επομένως, οι μη καταρτισμένοι εκπαιδευτικοί δεν μπορούν να αντιμετωπίσουν οποιαδήποτε αντίθετη φωνή λόγω της ανασφάλειάς του απέναντι στην εκπαιδευτική παρέμβαση που θα κληθούν να κάνουν», συμπληρώνει η κα Γερούκη.
Το μείγμα αυτό έχει ως αποτέλεσμα τα σχολεία να μην μπορούν επί της ουσίας να γίνουν χώροι που ευνοούν τον ανοιχτό διάλογο για θέματα που αφορούν στη σεξουαλική υγεία των παιδιών.
«Προφανώς υπάρχουν καθηγητές που αν αναφερθεί κάτι πολλές φορές γίνεται χαμός. Δηλαδή να μην τα συζητάμε δυνατά, να τα λέμε σιγά λες και είναι κάτι πολύ κακό, ενώ θεωρώ ότι είναι κάτι πάρα πολύ φυσιολογικό και θα έπρεπε να έχουν ξεπεράσει τα ταμπού χρόνια τώρα», σχολιάζει η Δέσποινα Καραγιάννη.
«Πιστεύω ότι αν η σεξουαλική εκπαίδευση ήταν ένα μάθημα σαν όλα τα υπόλοιπα σε σχολείο, θα είχαν αλλάξει πάρα πολλά πράγματα και θα είχαμε αποφύγει πάρα πολλές ανεπιθύμητες καταστάσεις, όπως οι ανεπιθύμητες εγκυμοσύνες ή οι μεταδιδόμενες λοιμώξεις. Έτσι, τα παιδιά δεν θα θεωρούσαν ότι είναι κακό ή ντροπιαστικό να συζητούν για θέματα όπως οι αμβλώσεις και η έμμηνος ρύση», συμπληρώνει η Δωροθέα Μπελεσιώτη.
«Υπάρχουν καθηγητές όχι μόνο δεν συζητούν για τέτοια θέματα, αλλά τα αποφεύγουν κιόλας για να μην φέρουν τα παιδιά σε δύσκολη θέση ή τους ίδιους», αναφέρει η Μαργαρίτα Ηλιού.
Η σημασία της σεξουαλικής εκπαίδευσης για τα παιδιά με αναπηρίες και ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες
Και αν η σεξουαλική εκπαίδευση είναι αναγκαία για τα παιδιά μιας δίκαιης και δημοκρατικής κοινωνίας, για τα παιδιά με ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες ή αναπηρίες είναι επιβεβλημένη για μερικούς ακόμη λόγους.
«Κάποιες νευροαναπτυξιακές διαταραχές δημιουργούν σημαντική δυσκολία στο παιδί να κατανοήσει και να αυτο-ρυθμιστεί στις εκάστοτε απαιτήσεις της κοινωνικής συνθήκης. Αρκετά παιδιά και ίσως όχι μόνο αυτά που αντιμετωπίζουν μαθησιακές δυσκολίες, δυσκολεύονται να κατανοήσουν την κοινωνική σημασία του λόγου ή κάποιες εξωλεκτικά σημαινόμενα όπως οι εκφράσεις, κάποιες χειρονομίες ή το νόημα που αποδίδει ο περίγυρος σε μια λέξη.
Στα παιδιά μη τυπικής ανάπτυξης είναι πιο δύσκολο να εκφράσουν τα συναισθήματά τους ή χρειάζονται βοήθεια για να κατανοήσουν τις κοινωνικές συνθήκες και να διακρίνουν ποιές συμπεριφορές ανήκουν στη δημόσια σφαίρα και ποιές απαιτούν ιδιωτικότητα.
Όταν η σχολική ζωή ή η κοινωνική ανάπτυξη των παιδιών θέτει στο επίκεντρο τις σχέσεις με ομήλικους και συνομήλικους, τις φιλίες και το πώς συσχετιζόμαστε με το άλλο φύλο, όταν επίσης, προτάσσονται οι ανάγκες και οι ανησυχίες της κοινωνικής ζωής της σχολικής κοινότητας, τα παιδιά με ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες χρειάζονται ακόμη πιο εντατική υποστήριξη στα ζητήματα και της σεξουαλικής τους ανάπτυξης.
Είναι αναγκαίο, για παράδειγμα, να μάθουν να μην εκτίθενται σε επικινδυνότητα. Όταν μένουν αβοήθητα στα θέματα της σεξουαλικής ζωής, δεν είναι σπάνιο να πέφτουν θύματα επιβολής και προκειμένου να «ανήκουν» σε μια παρέα, αναλαμβάνουν επικίνδυνες ή αδιανόητες «αποστολές». Τα παιδιά μη τυπικής ανάπτυξης είναι ακόμη πιο ευάλωτα ως παιδιά σε πάσης φύσεως εκμετάλλευση», αναφέρει στο ΒΗΜΑ η Θεοδώρα-Ντορέττα Αστέρη, PhD, Med Σύμβουλος Ειδικής Αγωγής και Ενταξιακής Εκπαίδευσης 1ης Ενότητας Σχολικών Μονάδων Ε.Α. & Ε.Ε. ΔΠΕ και ΔΔΕ Πειραιά και ψυχολόγος.
Και συμπληρώνει για τη σημασία της σεξουαλικής εκπαίδευσης για τα παιδιά με αναπηρίες και ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες: «Το κυριότερο όμως είναι ότι τα παιδιά μη τυπικής ανάπτυξης βιώνουν συχνά μια φοβερή μοναξιά, πολύ περισσότερο στην εφηβική ζωή.
Σε περιβάλλοντα όπου τα παιδιά δεν έχουν καλλιεργήσει κριτική σκέψη απέναντι στα σεξιστικά, τοξικά ή στερεοτυπικά σεξουαλικά πρότυπα των κοινωνικών μέσων, ένα νεαρό άτομο με αναπηρία, ένα διαφορετικό από τα νευροτυπικά εφηβάκια όπως ακριβώς ένα παχουλό άτομο, απομονώνεται ακόμη περισσότερο και, βέβαια, δεν θεωρείται «σέξι». Δείτε οι νέοι μας με αναπηρία τι λένε για αυτά τα στερεότυπα.
Ας αφουγκραστούμε τις αγωνίες και ας κατανοήσουμε ότι τα παιδιά με αναπηρίες, εκτός από τις δυσκολίες που αντιμετωπίζουν λόγω της αναπηρίας τους έχουν να αντιμετωπίσουν επίσης το τείχος προκαταλήψεων που υψώνει η κοινωνία γύρω τους. Στην κοινωνία μας κυριαρχούν ακόμη αντιλήψεις που κινούνται από το μισαναπηρισμό και την προκατάληψη ως τον οίκτο και την ηγεμόνευση.
Μια ολοκληρωμένη σεξουαλική εκπαίδευση θέτει σε κριτικό αναστοχασμό και αυτές τις στάσεις, μαζί με όλες τις προκαταλήψεις που έχουν στερήσει σε γενιές γυναικών και θηλυκοτήτων την ανθρώπινη αξιοπρέπειά τους, ιδιαίτερα ως προς τα γενετήσια και αναπαραγωγικά δικαιώματα.
Μια συμπεριληπτική σεξουαλική εκπαίδευση που καλλιεργεί στα εφηβάκια μας πρότυπα ενσυναίσθησης και αλληλεγγύης και υγιή πρότυπα έμφυλων σχέσεων αναμένουμε να ενθαρρύνει τα παιδιά να σκεφτούν, να εκφραστούν, ιδιαίτερα τα παιδιά με αναπηρίες και άλλες ιδιαιτερότητες.
Προς το παρόν, πρέπει να παραδεχτούμε πως το άρθρο 12 των δικαιωμάτων των παιδιών, το δικαίωμα να εκφράζονται ελεύθερα και να ακούγεται η φωνή και η γνώμη τους, για τα παιδιά με αναπηρία μοιάζει ακόμη πιο μακρινό».
Μια ολοκληρωμένη συμπεριληπτική σεξουαλική εκπαίδευση θα συμβάλει στη σχολική ζωή και στη σχολική μάθηση δημιουργώντας ένα κλίμα όπου κάθε παιδί θα απολαμβάνει την αξία της μοναδικότητάς του, όπου κάθε παιδί θα νιώθει ελεύθερο και ασφαλές να εκφραστεί, να αναστοχαστεί, να επικοινωνήσει, να συσχετιστεί και να καλλιεργήσει αρμονικά την προσωπικότητά του.
Θέμα υγείας, όχι ηθικής
Η εστίαση για τη σεξουαλική εκπαίδευση πρέπει να είναι η υγεία. «Στην Ελλάδα έχουμε μία διεστραμμένη αντίληψη ότι η σεξουαλική εκπαίδευση έχει να κάνει με την ηθική. Ξεκινώντας λοιπόν από εκεί, υπάρχουν δύο συστήματα τα οποία συγκρούονται.
Το ένα λέει ότι η σεξουαλικότητα δημιουργήσει συνθήκες ευεξίας και καλής ανάπτυξης και το άλλο ότι η σεξουαλικότητα είναι κάτι ενοχικό, είναι κάτι επιβλαβές, είναι κάτι κακό, είναι κάτι που πρέπει να ρυθμίζεται από πολύ συγκεκριμένους κανόνες που αφορούν στην αναπαραγωγή.
Όταν καταφέρουμε να εστιάσουμε στην υγεία του νεανικού πληθυσμού, τότε αυτομάτως οι αναστολές για τα προγράμματα σεξουαλικής εκπαίδευσης θα καταπέσουν», αναφέρει η κα Γερούκη.
Οικογένεια και σχολείο πρέπει να βρεθούν στην ίδια πλευρά, να γίνουν σύμμαχοι. «Είναι σημαντικό και οι ίδιοι οι γονείς όχι μόνο να ενημερώνονται αλλά να προσκαλούνται και να γνωρίζουν τι λέγεται στα μαθήματα σεξουαλικής εκπαίδευσης.
Ενδεχομένως όταν είναι κομμάτι όλου αυτού, ίσως να κάμπτονται και οι όποιες αντιστάσεις. Πρέπει να βοηθήσουμε τους γονείς να κατανοήσουν ότι αναφερόμαστε στην υγεία των παιδιών τους», προσθέτει η κα Μιχαλοπούλου.
