Θαλάσσιος Χωροταξικός Σχεδιασμός: Διπλωματική ρελάνς με την Τουρκία μετά το καλώδιο
Ο Θαλάσσιος Χωροταξικός Σχεδιασμός (ΘΧΣ), ο οποίος ανακοινώθηκε τη Μ. Τετάρτη από τα υπουργεία Εξωτερικών και Περιβάλλοντος και Ενέργειας, αποτελεί, όπως δήλωσε ο Γιώργος Γεραπετρίτης, «ένα ζωτικής σημασίας κείμενο για την Ελλάδα και τα εθνικά της συμφέροντα». Για πρώτη φορά, δήλωσε ο υπουργός Εξωτερικών, βρίσκονται καταγεγραμμένα σε χάρτη τα απώτατα όρια της ελληνικής υφαλοκρηπίδας, και αυτό είναι η ελληνική τοποθέτηση για τα ζητήματα των θαλασσίων ζωνών. Συμπλήρωσε, ωστόσο, ότι το Διεθνές Δίκαιο επιβάλλει για τον καθορισμό ΑΟΖ την ύπαρξη συμφωνίας μεταξύ των κρατών που έχουν ακτές δίπλα ή απέναντι. Παρότι προσεκτικά διατυπωμένη, η τοποθέτηση του υπουργού Εξωτερικών εγείρει το ερώτημα: Διασφαλίζει ο ΘΧΣ τα εθνικά κυριαρχικά μας δικαιώματα ή απαιτείται συμφωνία με κράτη, όπως η Τουρκία, με την οποία δεν έχουμε συμφωνήσει για την οριοθέτηση υφαλοκρηπίδας και ΑΟΖ;
Ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή: ο ΘΧΣ καθιερώθηκε με την Οδηγία 2014/89/ΕΕ, που θεσπίστηκε το 2014 επί κυβέρνησης Σαμαρά – Βενιζέλου όταν η Ελλάδα είχε την προεδρία της ΕΕ και αρμόδια επίτροπος ήταν η Μαρία Δαμανάκη. Τότε είχε διοργανωθεί και σχετική διάσκεψη στην Αθήνα. Γιατί ο ΘΧΣ ανακοινώθηκε εσπευσμένα τώρα, το 2025, ενώ έχουν παρέλθει όλες οι προθεσμίες και μετά την καταδίκη της χώρας μας από το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο στις 27 Φεβρουαρίου, για μη συμμόρφωση με την παραπάνω οδηγία;
Η οδηγία απαιτούσε από τις χώρες της ΕΕ να εκπονήσουν θαλάσσια χωροταξικά σχέδια το αργότερο ως τις 31 Μαρτίου 2021. Η κυβέρνηση επιβράδυνε από το 2019 ως σήμερα, αλλά ξαφνικά επιτάχυνε, και μάλιστα τη στιγμή που κάνει πίσω στο θέμα του καλωδίου (GSI), της ηλεκτρικής σύνδεσης Ελλάδας – Κύπρου – Ισραήλ. Και ενώ εμφανιζόταν έτοιμη να δώσει το πράσινο φως για να ξεκινήσουν άμεσα οι έρευνες, δηλώνει πλέον ότι τα ερευνητικά πλοία θα βγουν στο Αιγαίο «στον κατάλληλο χρόνο», χωρίς να προσδιορίζει ποιος είναι αυτός.
Επιπλέον, από αρμόδιες κυβερνητικές πηγές τονίζεται ότι στον χάρτη που συνοδεύει την ανακοίνωση του ΘΧΣ αποτυπώνεται η δυνητική υφαλοκρηπίδα και ΑΟΖ και η πλήρης επήρεια των νησιών μας και ότι αυτό αποτελεί πλέον ευρωπαϊκό κεκτημένο. Τι λέει όμως η Οδηγία, και ειδικά το άρθρο 2, στο οποίο ορίζεται το πεδίο εφαρμογής της; Πρώτον, ότι «δεν εφαρμόζεται σε δραστηριότητες με αποκλειστικό σκοπό την άμυνα ή την εθνική ασφάλεια». Δεύτερον, ότι «δεν θίγει τα κυριαρχικά δικαιώματα και τη δικαιοδοσία των κρατών-μελών επί των θαλασσίων υδάτων, τα οποία απορρέουν από τις σχετικές διατάξεις του διεθνούς δικαίου, ιδίως δε από την UNCLOS. Ειδικότερα, η εφαρμογή της παρούσας οδηγίας δεν θίγει τη χάραξη και την οριοθέτηση των θαλασσίων ζωνών από τα κράτη-μέλη, σύμφωνα με τις σχετικές διατάξεις της UNCLOS». Δηλαδή, ο ΘΧΣ δεν έχει καμία επίπτωση στα χωρικά ύδατα, στην υφαλοκρηπίδα και στην ΑΟΖ.
Οι δυσκολίες
Σχετικά με τον χρόνο καθυστέρησης, το υπουργείο Εξωτερικών εξηγεί ότι αφενός ο ΘΧΣ έχει πολλές τεχνικές δυσκολίες, καθώς η Ελλάδα, με 8.500 νησιά και νησίδες, έχει τη μεγαλύτερη ακτογραμμή στην Ευρώπη. Αφετέρου, ότι επειδή μεσολάβησε η επέκταση των χωρικών υδάτων με την Ιταλία και την Αίγυπτο, έπρεπε να αποτυπωθεί η νέα κατάσταση από την υδρογραφική υπηρεσία του Πολεμικού Ναυτικού και επίσης να ολοκληρώσει το Συμβούλιο της Επικρατείας την επεξεργασία του Προεδρικού Διατάγματος για την οριοθέτηση της ΑΟΖ με την Ιταλία (νόμος 4716/2020). Η διαδικασία στο ΣτΕ διήρκεσε πολλούς μήνες και μόλις τη Μ. Τετάρτη εξεδόθη το πρακτικό, έπειτα από πίεση της κυβέρνησης γιατί στις 27 Απριλίου έληγε η προθεσμία του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου και η Ελλάδα απειλούνταν με υψηλά πρόστιμα. Την ίδια ημέρα ανακοινώθηκε ο ΘΧΣ. Νωρίτερα, επισημαίνεται, θα μπορούσε να ανακοινωθεί αλλά χωρίς να περιλαμβάνει την ελληνοϊταλική συμφωνία θα ήταν λειψή και ασύνετη ενέργεια.
Ωστόσο, το Προεδρικό Διάταγμα, σύμφωνα με διπλωματικές πηγές, αφορά την κήρυξη της ΑΟΖ Ελλάδας – Ιταλίας, η οποία οριοθετήθηκε στις 20 Αυγούστου 2020, αλλά μέχρι σήμερα δεν έχει γίνει ανακήρυξή της, παρά τα ειδικά δικαιώματα για την αλιεία που παραχώρησε η χώρα μας στην Ιταλία.
Ο χάρτης, σύμφωνα με διπλωματικούς αναλυτές και κόμματα της αντιπολίτευσης, αναδεικνύει όλα τα κενά και τις αντιφάσεις της εξωτερικής μας πολιτικής. Διότι, όπως παρατηρούν, αυτά που αποτυπώνονται είναι τα εξής: Οτι τα χωρικά ύδατα της Ελλάδας εκτείνονται στα 6 ναυτικά μίλια στο Αιγαίο και στην Αν. Μεσόγειο, με 12 ν.μ. μόνο στο Ιόνιο. Αντίστοιχα η Τουρκία έχει 6 ν.μ. στο Αιγαίο και 12 στην Αν. Μεσόγειο.
Ολες οι άλλες χώρες της ευρύτερης περιοχής (Ιταλία, Αίγυπτος, Αλγερία, Λιβύη) έχουν 12 ν.μ. Αποτυπώνονται επίσης τα προβλήματα της μερικής οριοθέτησης ΑΟΖ με την Αίγυπτο το 2020. Για τη χάραξη του ΘΧΣ χρησιμοποιήθηκε ο «νόμος Μανιάτη» (4001/2011), αλλά προκύπτει διαφοροποίηση σε σχέση με τα απώτατα όρια για την οριοθέτηση θαλασσίων ζωνών που προέβλεπε εκείνος ο νόμος, καθώς μεσολάβησε η ελληνοαιγυπτιακή συμφωνία. Για παράδειγμα, στον χάρτη του ΘΧΣ η νησίδα Χρυσή, νότια της Κρήτης, η Κάσος, η Κάρπαθος και η μισή Ρόδος εμφανίζονται με περιορισμένη επήρεια σε σχέση με την αιγυπτιακή ακτογραμμή.
Στο συνοδευτικό κείμενο του ΘΧΣ σημειώνεται ότι για όλες τις άλλες περιοχές έχει ληφθεί υπόψη η μέση γραμμή προκειμένου να καθοριστεί το εξωτερικό όριο της ελληνικής υφαλοκρηπίδας μέχρι να συναφθούν συμφωνίες με τα γειτονικά κράτη ή να επιλυθεί το ζήτημα από τη Διεθνή Δικαιοσύνη.
Ως προς αυτό ο Γ. Γεραπετρίτης υποδεικνύει τη λύση «της διεθνούς δικαιοδοσίας» και επειδή απευθύνεται κυρίως στην Τουρκία δείχνει τη Χάγη. Η αντίδραση της Αγκυρας ήταν σχετικά μετριοπαθής. Παρότι απέρριψε ως «μονομερή ενέργεια» τον ΘΧΣ, ο οποίος, όπως αναφέρει το τουρκικό υπουργείο Εξωτερικών, παραβιάζει ζώνες δικής τους θαλάσσιας δικαιοδοσίας, κράτησε ανοιχτό τον διάλογο σημειώνοντας ότι «η Τουρκία είναι πάντα έτοιμη να συνεργαστεί με την Ελλάδα στο Αιγαίο Πέλαγος», χωρίς όμως να αναφέρεται και η Αν. Μεσόγειος.
Από την ελληνική πλευρά, υποστηρίζεται ότι η Αγκυρα γνώριζε ότι η χώρα μας είχε προθεσμία συμμόρφωσης μέχρι τις 27 Απριλίου και θεωρεί ότι η αντίδρασή της ήταν ελεγχόμενη.
Κλίμα και πίεση
Ωστόσο, στο ΥΠΕΞ αναμένουν να δουν πώς θα διαμορφωθεί το κλίμα από τα μέσα ενημέρωσης και τυχόν πίεση από την κοινή γνώμη. Επισημαίνουν ακόμα, απαντώντας στις κατηγορίες για παραχωρήσεις προς την Τουρκία, ότι τα τελευταία δύο χρόνια η χώρα μας ασκεί πίεση στη διαμόρφωση των σχέσεων ΕΕ – Τουρκίας, μπλοκάρει τις εξοπλιστικές προμήθειες από την Τουρκία, την φέρνει στο τραπέζι του διαλόγου για το Κυπριακό, έρχεται στην Ελλάδα η Exxon και η Chevron. «Ε, χρειάζεται και λίγο μέτρο» σχολιάζει διπλωματική πηγή, η οποία σημειώνει, επίσης, ότι η Αγκυρα είχε εκφράσει το προηγούμενο διάστημα μαξιμαλιστικές θέσεις καταθέτοντας στον ΟΗΕ τις συντεταγμένες για τη θαλάσσια δικαιοδοσία της και διεκδικώντας τη «Γαλάζια Πατρίδα». Τώρα, συνεχίζει η ίδια πηγή, έχουμε για πρώτη φορά καταγραφή της δικής μας θέσης όπως απορρέει από το Διεθνές Δίκαιο, άρα έχουμε ισότητα όπλων και γι’ αυτό έγινε επίκληση της Χάγης από τον υπουργό Εξωτερικών.
