Στις 14 Μαρτίου 1883, 142 χρόνια πριν, απεβίωσε ο Καρλ Μαρξ, ένας από τους πιο πολυδιαβασμένους και πολυσχολιασμένους επαναστάτες στοχαστές. Καθόλου άδικα. Ακόμη και σήμερα στα πανεπιστήμια, κυρίως τα αμερικανικά, διεξάγονται πολλές συζητήσεις και γράφονται σειρά βιβλίων και άρθρων γι’ αυτόν. Τι θα έλεγε όμως ο ίδιος για αυτό που γίνεται σήμερα στον κόσμο αν γινόταν ένα «θαύμα» και γυρνούσε ο ίδιος στη ζωή;
Κατ’ αρχάς θα έστεκε έντρομος μπροστά στη δύναμη της Ακροδεξιάς στα κρατίδια της πρώην Ανατολικής Γερμανίας. Kαι επειδή ο ίδιος υποστήριζε πως το μότο του ήταν το «De omnibus dubitandum est» (να αμφισβητείς τα πάντα), θα άρχιζε σοβαρά να σκέφτεται πώς και από τα γραπτά του προέκυψε αυτό το ολοκληρωτικό έκτρωμα που ονομάστηκε σοβιετικός και υπαρκτός σοσιαλισμός και στη συνέχεια πώς απ’ αυτό προέκυψε το τέρας που ονομάζεται AfD, το οποίο υπερψήφισαν πολίτες που είχαν ζήσει σε ένα καθεστώς που μιλούσε στο όνομά του και είχε γεμίσει τη χώρα με τα αγάλματά του. Οταν όμως ξεπερνούσε αυτό το σοκ, αφού πολύ καλά γνώριζε πως από τη στιγμή που ένα έργο φεύγει από τα χέρια του δημιουργού του η τύχη του εξαρτάται από την ανταλλακτική του και όχι από την αξία χρήσης του, θα αποκτούσε ξανά την αυτοπεποίθησή του.
Τότε θα έβλεπε τις σημερινές μεταμορφώσεις του καπιταλισμού και θα κουνούσε το κεφάλι του λέγοντας πως πολλές απ’ αυτές τις είχε ήδη προβλέψει με τον τρόπο του. Θα έβλεπε πως τα στρατηγικά εργαλεία της βιομηχανικής εποχής, όπως οι πρώτες ύλες, ο εξοπλισμός, η ζωντανή εργασία, έχουν αντικατασταθεί από νέα εργαλεία που συνδέονται με την Τέταρτη Βιομηχανική Επανάσταση, την Τεχνητή Νοημοσύνη, την άμεση εφαρμογή της γνώσης στην άυλη παραγωγική διαδικασία, τη βελτίωση των τεχνολογιών νέων μεθόδων παραγωγής, την επικράτηση νέων μοντέλων ανταγωνισμού κατά αγορές και όχι κατά κλάδους κ.λπ. Αλλά ακριβώς εδώ θα μας υπενθύμιζε πως αυτός είχε μιλήσει για το ότι ο καπιταλισμός είναι αυτό το κοινωνικό σύστημα που μπορεί να ενσωματώνει μέσα του όλες τις τεχνολογικές καινοτομίες. Βεβαίως κάθε ενσωμάτωση των τεχνολογικών καινοτομιών συνοδεύεται και από αύξηση των ανισοτήτων. Σήμερα αυτό είναι περισσότερο εμφανές από ποτέ. Θα παρατηρούσε πως η μεγάλη ανάπτυξη της παραγωγής, κυρίως αυτής των άυλων προϊόντων και υπηρεσιών, δεν αναδιανέμεται. Και τότε θα επαναλάμβανε, δικαιωμένος, πως εδώ, στην υπερμεγέθη ανάπτυξη των ανισοτήτων, βρίσκεται η ουσία των αναλύσεών του για τον καπιταλισμό. Ανάπτυξη μεν, αλλά όχι ισομερώς καταμερισμένη μεταξύ εργασίας και κεφαλαίου.
Θα έβλεπε όμως και έναν ακόμα μεγάλο εχθρό για τον οποίο επίσης είχε μιλήσει. Αναφέρομαι στους εθνικισμούς που γεννούν όλους τους Τραμπ της υφηλίου. Εδώ όμως θα πρόσθετε την απογοήτευσή του που ο νόμιμος κληρονόμος του, στον οποίο άφησε όλη του την περιουσία, η σοσιαλδημοκρατία δηλαδή και όχι το κομμουνιστικό κίνημα, δεν μπορεί να αρθρώσει μια νέα αφήγηση για μια κοινωνία μεγαλύτερης ισότητας και μεγαλύτερης ενοποίησης. Και θα στενοχωριόταν πολύ που δεν ζει για να μπορέσει να συμβάλει σε αυτό.
Σε όσους θα του τόνιζαν πως ο καπιταλισμός όχι μόνο δεν κατέρρευσε αλλά όλο και περισσότερο μεταμορφώνεται προς το χειρότερο, θα απαντούσε πως αυτό ακριβώς είχε περιγράψει και όχι την εξαφάνιση του καπιταλισμού.
Σήμερα ο καπιταλισμός καζίνο των offshore και των φορολογικών παραδείσων, ο τεχνοψηφιακός καπιταλισμός, ο καπιταλισμός της διακυβέρνησης, με την ψήφο των πολιτών, από τους ίδιους τους πλούσιους και όχι από άλλους γι’ αυτούς, ο καπιταλισμός του «τσαμπουκά» και του «έτσι θέλω» των ισχυρών, ο καπιταλισμός της όλο και μεγαλύτερης εξάρτησης της πολιτικής από το χρήμα, είναι στοιχεία των σημερινών μεταμορφώσεών του. Και θα μας θύμιζε πως αυτός ανέλυε αυτές τις κρίσεις και δεν πρόβλεπε την πτώση του καπιταλισμού. Πως δεν προφήτεψε την ιστορική πτώση του καπιταλισμού, αλλά διείδε την ιστορική εμφάνιση της παγκοσμιοποίησης. Και το κυριότερο: Θα μας υπενθύμιζε πως το μείζον για αυτόν δεν ήταν η αγορά, η ανταλλαγή δηλαδή, αλλά η παραγωγή, ο τρόπος παραγωγής του κεφαλαίου και η αξία χρήσης. Η αγορά αποτελεί υποσύστημα του συστήματος των οικονομικών και παραγωγικών σχέσεων, του τρόπου παραγωγής και ως τέτοια πρέπει να αντιμετωπίζεται. Με άλλα λόγια, για τον Μαρξ το κύριο είναι η εκμεταλλευτική φύση του νόμου της αξίας. Από αυτή τη φύση διέπεται η καπιταλιστική αγορά, γι’ αυτό και παίζει δευτερεύοντα ρόλο στον πυρήνα του έργου του. Αυτό έχει παρανοήσει τόσο η σοσιαλδημοκρατία όσο και η ριζοσπαστική Αριστερά που θέτουν στο επίκεντρο της κριτικής τους τις αγορές και όχι τους τρόπους παραγωγής. Και αυτό που αλλάζει σήμερα στους καπιταλισμούς είναι η αλλαγή των τρόπων παραγωγής τους. Πράγμα που ο Μαρξ το είχε επισημάνει. Ο καπιταλιστικός τρόπος παραγωγής δεν είναι στατικός και δεν είναι ένας.
Θα συνέχιζε όμως υπενθυμίζοντάς μας πως γι’ αυτόν η λύση δεν ήταν στον κρατισμό, όπως του προσάπτουν πολλοί άσχετοι με το έργο του. Αντιθέτως, ο κρατισμός είναι το καταφύγιο του κεφαλαίου, όταν αυτό αντιμετωπίζει κρίσεις. Ως παράδειγμα θα μας έδινε την ενίσχυση των τραπεζών το 2008 από τα εθνικά κράτη. Το 2008 ήταν κεϊνσιανισμός για τις τράπεζες και νεοφιλελευθερισμός για την εργασία, θα έλεγε. Αυτά είναι μόνο λίγα απ’ όσα θα έλεγε ο Μαρξ αν ζούσε σήμερα. Και θα τελείωνε λέγοντάς μας: Διαβάστε με ξανά.
